Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (19.1975)

Tadeusz Dobrzeniecki

MAIESTAS DOMINI W ZABYTKACH POLSKICH I OBCYCH

Z POLSKĄ ZWIĄZANYCH

Część trzecia

T

X rzecia i ostatnia część niniejszego artykułu zajmuje się rozwojem głównych motywów for-
muły przedstawienia Maiestas Domini, omawia jej zastosowanie na terenie Polski w ściennych
malowidłach, na portalowych tympanonach i liturgicznych przedmiotach1.

Charakter niniejszego artykułu, w szerokim zakresie korzystającego z dostępnych publikacji,
implikuje potrzebę omówienia dotychczasowego stanu badań tych zagadnień, których na ogół
nie uwzględniano w naszej literaturze naukowej, chociaż ich znajomość jest koniecznie potrzebna
do głębszego zrozumienia zabytków znajdujących się w Polsce.

Artykuł kończy się własną próbą interpretacji badanego przedstawienia Maiestas Domini,
opartą w znacznym stopniu na wynikach analizy naszych dzieł sztuki romańskiej, odkrytych
w latach powojennych, posiadających na tle ogólnoeuropejskim cenne odrębności ikonogra-
ficzne.

■ I

Już od najwcześniejszych przedstawień Maiestas Domini postać Chrystusa otoczona jest
osłoną świetlną, mającą określone formy geometryczne: koła (kolista gloriola), owalu, migdału
(właściwa mandorla zgodnie ze znaczeniem tego słowa) i w wyjątkowych zastosowaniach np.
kwadratu, rombu. Obecnie używane jest określenie mandorla dla każdego kształtu obramienia
i dlatego nie ma ono już reminiscencji formy migdału2.

1 Dwie pierwsze części: T. Dobrzeniecki, Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską
związanych. Rocznik Muzeum Narodowego, XVII, 1973, s. 5—86; tenże, Maiestas Domini w zabytkach
polskich i obcych z Polską związanych. Część druga. Maiestas Crucis w ściennym malarstwie Nubii (Faras).
tamże XVIII, 1974, s. 213—306 odtąd cytowane skrótem: Dobrzeniecki MD/I, MD/II.

2 W. M e s s e r e r, art. Mandorla (Gloriole, ganzfigurige Aura). Lexikon der christlichen Ikonographie.
HI, 1971, szp. 147—149; K. Wessel, art. Gloriole. Reallexikon zur byzantinischen Kunst. II, Stuttgart 1971,
szp. 867—882.