DOI Heft:
Część druga
DOI Artikel:Morawińska, Agnieszka: Polski symbolizm
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19634#0494
zować głębinne strachy, pospolitość przyziemnego życia i wszelkie sublimacje"23. Jak wyglądały
domy wspomnień polskich modernistów? Odnajdujemy je w obrazach Jacka Malczewskiego,
Ferdynarda Ruszczyca i Witolda Wojtkiewicza. Wszystkie są takie same. Wszystkie te domy
polska historia architektury klasyfikuje jako należące do tego samego typu budowli : polskiego
dworu szlachecko-ziemiańskiego24. Typ ten w swojej ostatecznej formie ukształtował się i roz-
powszechnił na przełomie XVIII i XIX wieku. Do jego cech wyróżniających należą: prostokątny
plan, czterospadowy dach i ganek wsparty na kolumnach. Dwory były niskie i rozłożyste, naj-
częściej parterowe, budowane z drewna, przeważnie modrzewiowe albo z cegły, tynkowane
i pobielane, kryte dachówką albo gontem. Dwór taki był ośrodkiem posiadłości, prowadziła
do niego aleja dojazdowa, która rozdzielała się ujmując gazon przed gankiem i tworzyła podjazd.
Po bokach sytuowano zabudowania gospodarcze, a za domem znajdował się ogród. Taki dwór
polski różni się od onirycznego domu Bachelarda tym przede wszystkim, że nie wspina się do góry
lecz rozciąga przywarty do ziemi. Wymienione przez antropologa części struktury występują
w nim w innym powiązaniu przestrzennym: dziedziną powszedniej krzątaniny staje się gospo-
darcze podwórze dworskie, dziedziną sublimacji — ogród.
Najsłynniejszym w polskiej literaturze opisem pejzażu wspomnień, domu dzieciństwa, jest
opis dworu w Soplicowie z poematu Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz":
Wśród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
świeciły się z daleka pobielane ściany,
Tym bielsze, że odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go chronią od wiatrów jesieni.
[...i25
W konserwatywnym układzie polskiego społeczeństwa XIX wieku kultura pozostała w swej
przeważającej części szlachecko-ziemiańska. Dwór był jej właściwym miejscem, najmniejszą
gospodarcza komórką i punktem odniesienia. Dom-dwór, gniazdo rodzinne był nie tylko osłoną
swoich mieszkańców, ale i twierdzą polskości. Heroicznym okresem polskich dworów było
Powstanie Styczniowe 1863 roku26. W tej wojnie prowadzonej bez armii dwory dostarczyły żoł-
23 G. Bachelard, La Terre et les rêveries du repos. Librairie José Corti, 1948. Cyt. wg polskiego wydania:
G. Bachelard, Wyobraźnia poetycka. Warszawa 1975, s. 314.
24 W. Tatarkiewicz, O pojęciu typu w architekturze. Przegląd Historii Sztuki, R. II, 1930—31, s. 1—8.
25 A. Mickiewicz, Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 ....
(napisany w 1834 roku), cyt. wg wydania Warszawa 1948, s. 10.
26 S. Kieniewicz, Historia Polski 1795—1918. Warszawa 1968 ; tenże, Powstanie Styczniowe,
Warszawa 1972.
490
domy wspomnień polskich modernistów? Odnajdujemy je w obrazach Jacka Malczewskiego,
Ferdynarda Ruszczyca i Witolda Wojtkiewicza. Wszystkie są takie same. Wszystkie te domy
polska historia architektury klasyfikuje jako należące do tego samego typu budowli : polskiego
dworu szlachecko-ziemiańskiego24. Typ ten w swojej ostatecznej formie ukształtował się i roz-
powszechnił na przełomie XVIII i XIX wieku. Do jego cech wyróżniających należą: prostokątny
plan, czterospadowy dach i ganek wsparty na kolumnach. Dwory były niskie i rozłożyste, naj-
częściej parterowe, budowane z drewna, przeważnie modrzewiowe albo z cegły, tynkowane
i pobielane, kryte dachówką albo gontem. Dwór taki był ośrodkiem posiadłości, prowadziła
do niego aleja dojazdowa, która rozdzielała się ujmując gazon przed gankiem i tworzyła podjazd.
Po bokach sytuowano zabudowania gospodarcze, a za domem znajdował się ogród. Taki dwór
polski różni się od onirycznego domu Bachelarda tym przede wszystkim, że nie wspina się do góry
lecz rozciąga przywarty do ziemi. Wymienione przez antropologa części struktury występują
w nim w innym powiązaniu przestrzennym: dziedziną powszedniej krzątaniny staje się gospo-
darcze podwórze dworskie, dziedziną sublimacji — ogród.
Najsłynniejszym w polskiej literaturze opisem pejzażu wspomnień, domu dzieciństwa, jest
opis dworu w Soplicowie z poematu Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz":
Wśród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
świeciły się z daleka pobielane ściany,
Tym bielsze, że odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go chronią od wiatrów jesieni.
[...i25
W konserwatywnym układzie polskiego społeczeństwa XIX wieku kultura pozostała w swej
przeważającej części szlachecko-ziemiańska. Dwór był jej właściwym miejscem, najmniejszą
gospodarcza komórką i punktem odniesienia. Dom-dwór, gniazdo rodzinne był nie tylko osłoną
swoich mieszkańców, ale i twierdzą polskości. Heroicznym okresem polskich dworów było
Powstanie Styczniowe 1863 roku26. W tej wojnie prowadzonej bez armii dwory dostarczyły żoł-
23 G. Bachelard, La Terre et les rêveries du repos. Librairie José Corti, 1948. Cyt. wg polskiego wydania:
G. Bachelard, Wyobraźnia poetycka. Warszawa 1975, s. 314.
24 W. Tatarkiewicz, O pojęciu typu w architekturze. Przegląd Historii Sztuki, R. II, 1930—31, s. 1—8.
25 A. Mickiewicz, Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 ....
(napisany w 1834 roku), cyt. wg wydania Warszawa 1948, s. 10.
26 S. Kieniewicz, Historia Polski 1795—1918. Warszawa 1968 ; tenże, Powstanie Styczniowe,
Warszawa 1972.
490