DOI Artikel:
Godlewski, Włodzimierz: Wczesne malowidła ścienne z terenów Nobadii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0028
tacyjnych oraz przecenienia historycznego znaczenia niektórych faktów, nie zawsze
w sposób pewny związanych z odsłoniętą budowlą.
Jak wiemy, malowidła we wnętrzu katedry faraskiej powstawały w okresie od VIII aż po
schyłek XIII wieku. Jednakże najliczniejsze zespoły malowideł powstały w dwóch okresach
historii budowli — tuż po zbudowaniu katedry przez biskupa Paulosa (po roku 707)16 oraz
po przebudowaniu katedry przez biskupa Petrosa w II połowie wieku X17. Kilka
kompozycji kultowych powstało w IX—X wieku oraz w schyłkowym okresie funkcjono-
wania świątyni, zaś malowidła portretowe biskupów, królów i dostojników dworskich
powstawały, zgodnie ze zwyczajem nakazującym umieszczanie portretów tych osobistości
na ścianach katedry, za ich życia.
Katedra Paulosa, datowana inskrypcjami fundacyjnymi na rok 70718, została wznie-
siona jako już czwarta z kolei budowla sakralna na tym samym miejscu, pośrodku miasta
otoczonego murami obronnymi. Najstarszą świątynią tu wzniesioną jest kościół zbudowany
z cegły mułowej. Był on datowany przez odkrywcę na wiek V19, a więc na okres
poprzedzający oficjalną chrystianizację kraju w końcu I połowy wieku VI20. Datowanie to
wzbudziło wiele zastrzeżeń ze względu na niedostateczną ewidencję archeologiczną21.
Wydaje się, że proponowane datowanie kościoła na II połowę VI wieku jest bardzo
prawdopodobne. Była to najprawdopodobniej najstarsza świątynia chrześcijańska w Pa-
choras. Na przełomie VI i VII wieku oraz w pierwszej połowie wieku VII wzniesiono na tym
samym terenie dwie kolejne budowle kamienne o charakterze bazylik trójnawowych. Starsza
z nich była interpretowana przez K. Michałowskiego22 jako pałac królów Nobadii. Ta
interpretacja wydaje się obecnie nieuzasadniona. Była to najprawdopodobniej trójnawowa
bazylika23, ale jej plan nie został ustalony w trakcie badań i możemy jedynie przypuszczać, że
była zbliżona w swej formie do tzw. I katedry. Wydaje się, że była ona wzorem dla kilku
kościołów zbudowanych w Faras24 i okolicy, np. kościoła północnego i południowego lub
kościoła rzecznego w Adindan. Pierwsza katedra w Faras została wzniesiona w latach
trzydziestych VII wieku, zapewne wkrótce po powołaniu biskupstwa w Pachoras25. Była to
bazylika trójnawowa poprzedzona narteksem od zachodu, z trójdzielnym, zblokowanym
bema w części wschodniej.
Bazylika ta w 707 r. została przebudowana przez biskupa Paulosa na znacznie większe
założenie o charakterze centralnym. Przebudowa, wzorowana na katedrze ze Starej
Dongoli26, została wykonana w bardzo ekonomiczny sposób. Duże partie ścian starszej
budowli zostały włączone do nowego założenia.
Dwa fakty związane z katedrą Paulosa wymagają wyjaśnienia. Otóż proponowane
niedawno przez P. M. Gartkiewicza27 przesunięcie datowania rozbudowy założenia na lata
episkopatu Ignatiosa (766—802) nie znajduje uzasadnienia w dokumentach. O ile o działal-
ności budowlanej biskupa Paulosa świadczą stele fundacyjne, nadproża z inskrypcjami
fundacyjnymi, zworniki z jego monogramami28, to o pracach biskupa Ignatiosa nie
24
w sposób pewny związanych z odsłoniętą budowlą.
Jak wiemy, malowidła we wnętrzu katedry faraskiej powstawały w okresie od VIII aż po
schyłek XIII wieku. Jednakże najliczniejsze zespoły malowideł powstały w dwóch okresach
historii budowli — tuż po zbudowaniu katedry przez biskupa Paulosa (po roku 707)16 oraz
po przebudowaniu katedry przez biskupa Petrosa w II połowie wieku X17. Kilka
kompozycji kultowych powstało w IX—X wieku oraz w schyłkowym okresie funkcjono-
wania świątyni, zaś malowidła portretowe biskupów, królów i dostojników dworskich
powstawały, zgodnie ze zwyczajem nakazującym umieszczanie portretów tych osobistości
na ścianach katedry, za ich życia.
Katedra Paulosa, datowana inskrypcjami fundacyjnymi na rok 70718, została wznie-
siona jako już czwarta z kolei budowla sakralna na tym samym miejscu, pośrodku miasta
otoczonego murami obronnymi. Najstarszą świątynią tu wzniesioną jest kościół zbudowany
z cegły mułowej. Był on datowany przez odkrywcę na wiek V19, a więc na okres
poprzedzający oficjalną chrystianizację kraju w końcu I połowy wieku VI20. Datowanie to
wzbudziło wiele zastrzeżeń ze względu na niedostateczną ewidencję archeologiczną21.
Wydaje się, że proponowane datowanie kościoła na II połowę VI wieku jest bardzo
prawdopodobne. Była to najprawdopodobniej najstarsza świątynia chrześcijańska w Pa-
choras. Na przełomie VI i VII wieku oraz w pierwszej połowie wieku VII wzniesiono na tym
samym terenie dwie kolejne budowle kamienne o charakterze bazylik trójnawowych. Starsza
z nich była interpretowana przez K. Michałowskiego22 jako pałac królów Nobadii. Ta
interpretacja wydaje się obecnie nieuzasadniona. Była to najprawdopodobniej trójnawowa
bazylika23, ale jej plan nie został ustalony w trakcie badań i możemy jedynie przypuszczać, że
była zbliżona w swej formie do tzw. I katedry. Wydaje się, że była ona wzorem dla kilku
kościołów zbudowanych w Faras24 i okolicy, np. kościoła północnego i południowego lub
kościoła rzecznego w Adindan. Pierwsza katedra w Faras została wzniesiona w latach
trzydziestych VII wieku, zapewne wkrótce po powołaniu biskupstwa w Pachoras25. Była to
bazylika trójnawowa poprzedzona narteksem od zachodu, z trójdzielnym, zblokowanym
bema w części wschodniej.
Bazylika ta w 707 r. została przebudowana przez biskupa Paulosa na znacznie większe
założenie o charakterze centralnym. Przebudowa, wzorowana na katedrze ze Starej
Dongoli26, została wykonana w bardzo ekonomiczny sposób. Duże partie ścian starszej
budowli zostały włączone do nowego założenia.
Dwa fakty związane z katedrą Paulosa wymagają wyjaśnienia. Otóż proponowane
niedawno przez P. M. Gartkiewicza27 przesunięcie datowania rozbudowy założenia na lata
episkopatu Ignatiosa (766—802) nie znajduje uzasadnienia w dokumentach. O ile o działal-
ności budowlanej biskupa Paulosa świadczą stele fundacyjne, nadproża z inskrypcjami
fundacyjnymi, zworniki z jego monogramami28, to o pracach biskupa Ignatiosa nie
24