Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (36.1992)

mamy żadnej wzmianki w bogatym materiale inskrypcyjnym odkrytym w Faras. Drugim
problemem jest absyda katedry. W ostatnim sezonie badań, w 1964 r. we wnętrzu absydy
odsłonięto relikty starszego synthrononu zbudowanego z cegły mułowej i stwierdzono, że
wypełniał on absydę znacznie węższą, podczas gdy poszerzona absyda miała synthronon
kamienny, dobrze zachowany do końca istnienia katedry. W interpretacji tych reliktów
uznano, że mułowy synthronon i węższa absyda należą do założenia Paulosa z 707 r.,
synthronon kamienny zaś został wprowadzony do rozkutej absydy przez biskupa Kyrosa
(866—902). Uważna analiza zachowanej dokumentacji przeczy jednakże takim wnioskom.
Trudno sobie wyobrazić, aby dokonano rozkucia absydy o 1,0 m w jej szerokości od strony
nawy głównej bez usunięcia konchy sklepiennej w absydzie i stropów, przynajmniej we
wschodniej części nawy głównej. Jednocześnie nie posiadamy żadnej ewidencji przebudowy
wnętrza katedry w okresie episkopatu Kyrosa. Niewątpliwie znacznie bardziej prawdo-
podobną interpretacją zachowanych konstrukcji w absydzie będzie powiązanie węższej
absydy wraz z mułowym synthrononem z tzw. pierwszą katedrą29, zaś poszerzonej absydy
i kamiennego synthrononu z założeniem Paulosa z 707 r. Taka interpretacja pozostaje
w zgodzie z ogólnym ekonomicznym charakterem przebudowy całego założenia oraz
bardziej odpowiada aranżacji wnętrza kościoła. Pozwala to również rozwiązać jedną
z podstawowych trudności w interpretacji malarstwa we wnętrzu budowli Paulosa.
Pierwotnie przypuszczano, że malowidło we wnętrzu absydy powstało dopiero po jej
przebudowie przez biskupa Kyrosa30, w drugiej połowie IX wieku. Trójpasmowa kompozy-
cja absydy należy niewątpliwie do oryginalnego wystroju malarskiego katedry i stanowi jego
najistotniejszą część z liturgicznego punktu widzenia.

Przechodząc obecnie do omówienia najstarszych malowideł nubijskich chciałbym
najpierw scharakteryzować malowidła zachowane we wnętrzu katedry Paulosa. Wydaje się
to być szczególnie istotne, zarówno ze względu na liczbę malowideł, jak i dobre ich
datowanie, dzięki czemu będą stanowiły istotny punkt odniesienia przy charakterystyce
malowideł z innych kościołów zaliczanych do okresu wczesnego. Cały zespół wczesnych
malowideł z katedry Paulosa został omówiony przez Stefana Jakobielskiego31. Ale autor
pominął kompozycję z absydy, tradycyjnie wiążąc ją z okresem późniejszym.

Wystrój malarski katedry Paulosa obejmował całe wnętrze budowli z wyłączeniem
pastoforiów przylegających do absydy i sali w północno-zachodnim narożniku założenia.
Ściany były pokryte przedstawieniami świętych i aniołów ponadnaturalnej wielkości,
umieszczonymi wysoko, około 2,0 m ponad posadzką kościoła. Są to najczęściej przed-
stawienia pojedynczych postaci ukazanych frontalnie. Jedynie kilka kompozycji ma
charakter przedstawień narracyjnych32. Należy do nich trójpasmowe malowidło w absydzie
katedry, usytuowane tuż powyżej górnego stopnia kamiennego synthrononu. W dolnym
pasie znajdował się fryz przedstawiający ptaki z uniesionymi skrzydłami, z palmetami na
głowach, namalowane w układzie antytetycznym pod schematycznie zarysowanymi arka-

25