DOI Artikel:
Świechowski, Zygmunt; Hildegard; Hildegard [Ill.]: A jednak Hildegarda
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0109
Zygmunt Świechowski
A JEDNAK HILDEGARDA
A rzed ćwierćwieczem zajmowała mnie żywo romańska rzeźba kościoła opactwa norber-
tanek w Strzelnie. W rezultacie powstało parę artykułów opublikowanych pomiędzy 1966
a 1970 r.1. Centralne miejsce zajmują w nich rozważania nad wschodnią parą kolumn
poprzedzających skrzyżowanie nawy głównej bazyliki strzelneńskiej z jej transeptem. Reliefy
figuralne i ornamentalne pokrywające szczelnie trzony obu kolumn, usystematyzowane
w strefach arkadkowych stanowiących ramę dla przedstawień figuralnych i pasach dekoracji
roślinnej, usprawiedliwiają taką perspektywę badawczą. Motyw kolumny o trzonie
zorganizowanym „zamieszkałymi" arkadkami, jako wolnostojącej podpory o podstawo-
wym znaczeniu konstrukcyjnym, jest czymś niezwykłym w inwentarzu architektonicznej
rzeźby romańskiej. Niezwykły jest także w swym zróżnicowaniu treściowy program — 36
postaci kobiecych i męskich ujętych arkadami składa się na jeden z najpełniejszych cyklów
personifikacji cnót i przywar, jakie zna sztuka romańska. Cykl ten, podobnie jak inne
brzemienne w treść elementy wyposażenia rzeźbiarskiego kościołów romańskich w Strzelnie,
może a nawet powinien być przedmiotem dalszej dyskusji. Tylko powszechny spadek
zainteresowania sztuką średniowiecza tłumaczy fakt, że po opublikowaniu przyczynków
piszącego te słowa, zagadnienia ikonograficzne związane ze słynnymi kolumnami raz tylko
trafiły na warsztat historyka sztuki2.
Jeżeli powracam do jednej z tez dawno napisanej pracy, to przede wszystkim dlatego, że
dziś dysponuję na jej poparcie dodatkową argumentacją, która być może rozproszy
wątpliwości, jakie jej od początku towarzyszyły. Co więcej, jest to okazja do ogólniejszych
dywagacji na temat relacji pomiędzy źródłem literackim — traktatem teologicznym
a dziełem rzeźbiarskim i to zarówno w tym, co dotyczy treści przedstawienia, jak kontekstu
kompozycyjnego oraz uwarunkowań architektonicznych.
W dawnej pracy3 wyróżniłem spośród wielu dwa źródła literackie, które, jak sądzę,
wywarły decydujący wpływ na koncepcję treściową kolumn strzelneńskich, a także ich
miejsce w przestrzeni liturgicznej: komentarze do Speculum Virginum Łukasza, opata
105
A JEDNAK HILDEGARDA
A rzed ćwierćwieczem zajmowała mnie żywo romańska rzeźba kościoła opactwa norber-
tanek w Strzelnie. W rezultacie powstało parę artykułów opublikowanych pomiędzy 1966
a 1970 r.1. Centralne miejsce zajmują w nich rozważania nad wschodnią parą kolumn
poprzedzających skrzyżowanie nawy głównej bazyliki strzelneńskiej z jej transeptem. Reliefy
figuralne i ornamentalne pokrywające szczelnie trzony obu kolumn, usystematyzowane
w strefach arkadkowych stanowiących ramę dla przedstawień figuralnych i pasach dekoracji
roślinnej, usprawiedliwiają taką perspektywę badawczą. Motyw kolumny o trzonie
zorganizowanym „zamieszkałymi" arkadkami, jako wolnostojącej podpory o podstawo-
wym znaczeniu konstrukcyjnym, jest czymś niezwykłym w inwentarzu architektonicznej
rzeźby romańskiej. Niezwykły jest także w swym zróżnicowaniu treściowy program — 36
postaci kobiecych i męskich ujętych arkadami składa się na jeden z najpełniejszych cyklów
personifikacji cnót i przywar, jakie zna sztuka romańska. Cykl ten, podobnie jak inne
brzemienne w treść elementy wyposażenia rzeźbiarskiego kościołów romańskich w Strzelnie,
może a nawet powinien być przedmiotem dalszej dyskusji. Tylko powszechny spadek
zainteresowania sztuką średniowiecza tłumaczy fakt, że po opublikowaniu przyczynków
piszącego te słowa, zagadnienia ikonograficzne związane ze słynnymi kolumnami raz tylko
trafiły na warsztat historyka sztuki2.
Jeżeli powracam do jednej z tez dawno napisanej pracy, to przede wszystkim dlatego, że
dziś dysponuję na jej poparcie dodatkową argumentacją, która być może rozproszy
wątpliwości, jakie jej od początku towarzyszyły. Co więcej, jest to okazja do ogólniejszych
dywagacji na temat relacji pomiędzy źródłem literackim — traktatem teologicznym
a dziełem rzeźbiarskim i to zarówno w tym, co dotyczy treści przedstawienia, jak kontekstu
kompozycyjnego oraz uwarunkowań architektonicznych.
W dawnej pracy3 wyróżniłem spośród wielu dwa źródła literackie, które, jak sądzę,
wywarły decydujący wpływ na koncepcję treściową kolumn strzelneńskich, a także ich
miejsce w przestrzeni liturgicznej: komentarze do Speculum Virginum Łukasza, opata
105