DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Uwagi o genezie wyobrażenia Marii Niepokalanie Poczętej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0183
Alicja Karłowska-Kamzowa
UWAGI O GENEZIE WYOBRAŻENIA MARII NIEPOKALANIE
POCZĘTEJ
W literaturze przedmiotu poświęcono wiele miejsca rozwojowi przedstawienia
niepokalanego poczęcia NMP. Najstarszym wyobrażeniem tego faktu było spotkanie
Joachima i Anny przy Złotej Bramie. Święto narodzenia Matki Boskiej czczono w
Konstantynopolu i w Jerozolimie w VI wieku, a od VII wieku obchodzono dziewięć miesięcy
wcześniej święto jej poczęcia. Poprzez kolonie greckie zostało przeniesione w IX wieku do
Neapolu, a przez mnichów wschodnich do Irlandii w tym samym stuleciu. Występowało
w liturgicznych księgach chórowych Wysp Brytyjskich XI wieku, by następnie zostać
przeniesione do Francji. W końcu XII stulecia znane jest w Niderlandach i krajach języka
niemieckiego. Pojęcie niepokalanego poczęcia NMP było przedmiotem żywych dyskusji
teologicznych. Dogmat miał być uchwalony na soborze w Bazylei w 1438 roku; nie
dokonano tego, ale uznano, że pojęcie nie jest sprzeczne z wiarą katolicką. To ustalenie
zostało przyjęte przez uniwersytet paryski w roku 1500. Papież Sykstus IV (franciszkanin)
aprobował w 1477 roku oficium mszalne na święto niepokalanego poczęcia NMP1.
M. Levi d'Ancona uznał za najstarsze przedstawienie tego pojęcia Marię tronującą
z Dzieciątkiem lub scenę Narodzenia otoczoną symbolami bezgrzeszności i niepokalania
Madonny, znane z malarstwa tablicowego połowy XV wieku. Wymienia następnie rycinę
paryską z Marią stojącą, otoczoną symbolami litanii loretańskiej, jako kolejny etap
ewolucji2. G. Schiller wyodrębniła osobne przedstawienie: Immaculata tota pulchra i stwier-
dziła, że gdy symbole litanii loretańskiej otaczają Marię unoszącą się na niebiosach, to
wyobrażano na pewno niepokalanie poczętą. Genezę tego ujęcia upatrywała w przedsta-
wieniach wniebowzięcia i Marii służebnicy świątyni.
Podejmując ponownie to zagadnienie trzeba zwrócić uwagę na stopnie ewolucji
wyobrażenia. Z przedstawień życia Marii, ujętych w cykle lub ograniczanych do pojedyn-
czych epizodów, wyodrębniono samodzielne przedstawienie figuralne mające wyobrażać
cechy osobowe właściwe podmiotowi kompozycji. Maria bez Dzieciątka, nie ukazana
w chwili Zwiastowania — a wyobrażona jako dziewica z rozpuszczonymi włosami,
179
UWAGI O GENEZIE WYOBRAŻENIA MARII NIEPOKALANIE
POCZĘTEJ
W literaturze przedmiotu poświęcono wiele miejsca rozwojowi przedstawienia
niepokalanego poczęcia NMP. Najstarszym wyobrażeniem tego faktu było spotkanie
Joachima i Anny przy Złotej Bramie. Święto narodzenia Matki Boskiej czczono w
Konstantynopolu i w Jerozolimie w VI wieku, a od VII wieku obchodzono dziewięć miesięcy
wcześniej święto jej poczęcia. Poprzez kolonie greckie zostało przeniesione w IX wieku do
Neapolu, a przez mnichów wschodnich do Irlandii w tym samym stuleciu. Występowało
w liturgicznych księgach chórowych Wysp Brytyjskich XI wieku, by następnie zostać
przeniesione do Francji. W końcu XII stulecia znane jest w Niderlandach i krajach języka
niemieckiego. Pojęcie niepokalanego poczęcia NMP było przedmiotem żywych dyskusji
teologicznych. Dogmat miał być uchwalony na soborze w Bazylei w 1438 roku; nie
dokonano tego, ale uznano, że pojęcie nie jest sprzeczne z wiarą katolicką. To ustalenie
zostało przyjęte przez uniwersytet paryski w roku 1500. Papież Sykstus IV (franciszkanin)
aprobował w 1477 roku oficium mszalne na święto niepokalanego poczęcia NMP1.
M. Levi d'Ancona uznał za najstarsze przedstawienie tego pojęcia Marię tronującą
z Dzieciątkiem lub scenę Narodzenia otoczoną symbolami bezgrzeszności i niepokalania
Madonny, znane z malarstwa tablicowego połowy XV wieku. Wymienia następnie rycinę
paryską z Marią stojącą, otoczoną symbolami litanii loretańskiej, jako kolejny etap
ewolucji2. G. Schiller wyodrębniła osobne przedstawienie: Immaculata tota pulchra i stwier-
dziła, że gdy symbole litanii loretańskiej otaczają Marię unoszącą się na niebiosach, to
wyobrażano na pewno niepokalanie poczętą. Genezę tego ujęcia upatrywała w przedsta-
wieniach wniebowzięcia i Marii służebnicy świątyni.
Podejmując ponownie to zagadnienie trzeba zwrócić uwagę na stopnie ewolucji
wyobrażenia. Z przedstawień życia Marii, ujętych w cykle lub ograniczanych do pojedyn-
czych epizodów, wyodrębniono samodzielne przedstawienie figuralne mające wyobrażać
cechy osobowe właściwe podmiotowi kompozycji. Maria bez Dzieciątka, nie ukazana
w chwili Zwiastowania — a wyobrażona jako dziewica z rozpuszczonymi włosami,
179