DOI Artikel:
Jastrzębowska, Elżbieta: Olimp schrystianizowany: ikonografia dwóch obrazów w Zamku Królewskim w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0373
Elżbieta Jastrzębowska
OLIMP SCHRYSTIANIZOWANY: IKONOGRAFIA DWÓCH OBRAZÓW
W ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE
A wszechmocnego oto dom Olimpu
Rozwiera wrota na oścież, bo ojciec
Bogów, a ludzi król zwołuje radę
Do tej siedziby gwiezdnej, skąd na ziemię
Patrzy: z wysoka widzi wszystkie kraje1.
T>
_U\.efleksje te, dedykowane znawcy sztuki średniowiecza Tadeuszowi Dobrzenieckiemu,
zawsze wnikliwie docierającemu do źródeł i korzeni rozpatrywanych tematów, mają na celu,
w zbliżonym duchu, acz w sytuacji jakby odwróconej, naświetlić proweniencję treści i formy
wybranych dzieł sztuki. Nie idzie tu bowiem o wczesnochrześcijańskie czy antyczne źródła
ikonografii chrześcijańskiej średniowiecza, lecz odwrotnie, o chrześcijańskie inspiracje
antykizującej ikonografii nowożytnej.
Chciałabym tu zestawić dwa dzieła malarskie (jedno istniejące w trzech wersjach)
historycznie nie mające ze sobą nic wspólnego. Łączy je jednak prawie ta sama, choć ujęta
w innym kontekście, grupa przedstawionych postaci oraz miejsce przechowywania i ekspo-
nowania obrazów w zbiorach Zamku Królewskiego. Pierwszy z nich jest dużo młodszy, ale
nierozerwalnie związany z Zamkiem. Powstał na zamówienie króla Stanisława Augusta na
plafon Sali Wielkiej Asamblowej (zwanej też dziś Balową), skierowane do jego malarza
nadwornego Marcella Bacciarellego. Plafon uległ bezpowrotnemu zniszczeniu podczas
oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r., kiedy pierwsza bomba niemiecka spadła na Zamek
trafiwszy właśnie w strop tej Sali. Obecny plafon w odbudowanym Zamku jest współczesną
kopią z lat osiemdziesiątych pędzla Józefa i Łucji Oźminów. Zachowały się dwa szkice olejne
do tego plafonu pędzla Bacciarellego (Nr ZKW 181 i 182, obecnie wystawione w Gabinecie
Króla Jegomości do Pisania) oraz przedwojenne fotografie czarnobiałe zniszczonego
oryginału2.
Drugie dzieło trafiło do Zamku w 1977 roku jako dar pani Juliany Koterby z Warszawy
i jest obrazem olejno-temperowym, malowanym na desce przez bliżej nie znanego malarza
śląskiego z końca XVI wieku, podpisującego się monogramem IHM (ZKW 545, obecnie
wystawiony w Łożnicy)3.
Tematem przedstawienia na plafonie Sali Balowej jest Rozdział czterech żywiołów lub
369
OLIMP SCHRYSTIANIZOWANY: IKONOGRAFIA DWÓCH OBRAZÓW
W ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE
A wszechmocnego oto dom Olimpu
Rozwiera wrota na oścież, bo ojciec
Bogów, a ludzi król zwołuje radę
Do tej siedziby gwiezdnej, skąd na ziemię
Patrzy: z wysoka widzi wszystkie kraje1.
T>
_U\.efleksje te, dedykowane znawcy sztuki średniowiecza Tadeuszowi Dobrzenieckiemu,
zawsze wnikliwie docierającemu do źródeł i korzeni rozpatrywanych tematów, mają na celu,
w zbliżonym duchu, acz w sytuacji jakby odwróconej, naświetlić proweniencję treści i formy
wybranych dzieł sztuki. Nie idzie tu bowiem o wczesnochrześcijańskie czy antyczne źródła
ikonografii chrześcijańskiej średniowiecza, lecz odwrotnie, o chrześcijańskie inspiracje
antykizującej ikonografii nowożytnej.
Chciałabym tu zestawić dwa dzieła malarskie (jedno istniejące w trzech wersjach)
historycznie nie mające ze sobą nic wspólnego. Łączy je jednak prawie ta sama, choć ujęta
w innym kontekście, grupa przedstawionych postaci oraz miejsce przechowywania i ekspo-
nowania obrazów w zbiorach Zamku Królewskiego. Pierwszy z nich jest dużo młodszy, ale
nierozerwalnie związany z Zamkiem. Powstał na zamówienie króla Stanisława Augusta na
plafon Sali Wielkiej Asamblowej (zwanej też dziś Balową), skierowane do jego malarza
nadwornego Marcella Bacciarellego. Plafon uległ bezpowrotnemu zniszczeniu podczas
oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r., kiedy pierwsza bomba niemiecka spadła na Zamek
trafiwszy właśnie w strop tej Sali. Obecny plafon w odbudowanym Zamku jest współczesną
kopią z lat osiemdziesiątych pędzla Józefa i Łucji Oźminów. Zachowały się dwa szkice olejne
do tego plafonu pędzla Bacciarellego (Nr ZKW 181 i 182, obecnie wystawione w Gabinecie
Króla Jegomości do Pisania) oraz przedwojenne fotografie czarnobiałe zniszczonego
oryginału2.
Drugie dzieło trafiło do Zamku w 1977 roku jako dar pani Juliany Koterby z Warszawy
i jest obrazem olejno-temperowym, malowanym na desce przez bliżej nie znanego malarza
śląskiego z końca XVI wieku, podpisującego się monogramem IHM (ZKW 545, obecnie
wystawiony w Łożnicy)3.
Tematem przedstawienia na plafonie Sali Balowej jest Rozdział czterech żywiołów lub
369