DOI Artikel:
Myszor, Wincenty: Symbolika perły w utworach gnostyków i manichejczyków
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0045
Wincenty Myszor
SYMBOLIKA PERŁY W UTWORACH GNOSTYKÓW
I MANICHEJCZYKÓW
«jjzyk utworów religijnych, do których należą teksty gnostyckie i manichejskie, wykazuje
naturalną skłonność do posługiwania się symboliką, przenośnią i porównaniem. Wynika to
z głębi doświadczenia religijnego, pozwalającego ukazywać treści religijne jako przedmiot,
którego zwykły język codzienny, a także język dyskursywny, logiczny, nie może w pełni
oddać. Symbolika religijna zbliża się tym samym do języka sztuki, jest w istocie sztuką.
Przekonaniu temu dał wyraz gnostycki autor w apokryficznej Ewangelii Filipa, gdy rzekł:
„Prawda nie przyszła na świat bezpośrednio, lecz przyszła w symbolach i obrazach, świat nie
przyjąłby jej inaczej"1. Symbolika gnostycka i manichejska ma jednak uzasadnienie nie tylko
ogólnoreligijne, ale także swoiste, wynikające ze specyficznego gnostyckiego światopoglądu.
Zanim przejdziemy do ukazania symboliki perły w utworach gnostyków i manichejczyków,
musimy krótko zająć się znaczeniem symbolu gnostyckiego w ogóle.
1. SYMBOLIKA GNOSTYCKA
Do gnostyków w naszych analizach zaliczamy zarówno autorów tekstów z II i III w.,
a więc okresu uznanego za „klasyczny" w dziejach gnostycyzmu, jak i manichejczyków,
autorów dzieł oryginalnych z okresu starożytnego. Nie będziemy uwzględniać zagadnienia
datacji tych utworów. Dla obydwu nurtów religijnych typowe jest pojęcie zbawczej gnozy,
czyli tajemnej wiedzy, zastrzeżonej tylko dla wybranych, dzięki której mogą się zbawić, to
jest wyzwolić się z więzów świata materialnego. W lekturze gnostyckich tekstów uderza
przede wszystkim szczególny rodzaj wypowiedzi i obrazów, do tego stopnia, że zwykło się
utożsamiać zawiły i niezrozumiały sposób wypowiedzi z gnostyckim. Tymczasem większość
przenośni i symboli została wzięta z życia codziennego, ze środowiska i tradycji religijnych,
w których gnoza się rozwijała, a więc tradycji biblijnej, hellenistycznej, irańskiej. Ich
specjalne znaczenie zaznacza się dopiero przez odniesienie do treści światopoglądu
gnostyckiego. W utworach gnostyków symbol zacytowany nabiera innego znaczenia, często
41
SYMBOLIKA PERŁY W UTWORACH GNOSTYKÓW
I MANICHEJCZYKÓW
«jjzyk utworów religijnych, do których należą teksty gnostyckie i manichejskie, wykazuje
naturalną skłonność do posługiwania się symboliką, przenośnią i porównaniem. Wynika to
z głębi doświadczenia religijnego, pozwalającego ukazywać treści religijne jako przedmiot,
którego zwykły język codzienny, a także język dyskursywny, logiczny, nie może w pełni
oddać. Symbolika religijna zbliża się tym samym do języka sztuki, jest w istocie sztuką.
Przekonaniu temu dał wyraz gnostycki autor w apokryficznej Ewangelii Filipa, gdy rzekł:
„Prawda nie przyszła na świat bezpośrednio, lecz przyszła w symbolach i obrazach, świat nie
przyjąłby jej inaczej"1. Symbolika gnostycka i manichejska ma jednak uzasadnienie nie tylko
ogólnoreligijne, ale także swoiste, wynikające ze specyficznego gnostyckiego światopoglądu.
Zanim przejdziemy do ukazania symboliki perły w utworach gnostyków i manichejczyków,
musimy krótko zająć się znaczeniem symbolu gnostyckiego w ogóle.
1. SYMBOLIKA GNOSTYCKA
Do gnostyków w naszych analizach zaliczamy zarówno autorów tekstów z II i III w.,
a więc okresu uznanego za „klasyczny" w dziejach gnostycyzmu, jak i manichejczyków,
autorów dzieł oryginalnych z okresu starożytnego. Nie będziemy uwzględniać zagadnienia
datacji tych utworów. Dla obydwu nurtów religijnych typowe jest pojęcie zbawczej gnozy,
czyli tajemnej wiedzy, zastrzeżonej tylko dla wybranych, dzięki której mogą się zbawić, to
jest wyzwolić się z więzów świata materialnego. W lekturze gnostyckich tekstów uderza
przede wszystkim szczególny rodzaj wypowiedzi i obrazów, do tego stopnia, że zwykło się
utożsamiać zawiły i niezrozumiały sposób wypowiedzi z gnostyckim. Tymczasem większość
przenośni i symboli została wzięta z życia codziennego, ze środowiska i tradycji religijnych,
w których gnoza się rozwijała, a więc tradycji biblijnej, hellenistycznej, irańskiej. Ich
specjalne znaczenie zaznacza się dopiero przez odniesienie do treści światopoglądu
gnostyckiego. W utworach gnostyków symbol zacytowany nabiera innego znaczenia, często
41