DOI Artikel:
Ratkowska, Paulina: Atlanci chrześcijańscy w sztuce romańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0093
Paulina Ratkowska
ATLANCI CHRZEŚCIJAŃSCY W SZTUCE ROMAŃSKIEJ
Atlantes, gr. 'AxXavxzt; — statues qui représentent des figures mâles, supportant soit des
entablements, soit des motifs de décoration monumentale, tels que sphères, vases etc. Leur
nom n'est autre que celui d'Atlas, qui portait le ciel sur ses épaules; les Latins désignèrent
ces mêmes statues par le mot télamo, dérivé lui aussi du grec tXAw1.
Vitruve est explicite à cet égard.
J. GUADET, [w:] DICTIONNAIRE DES ANTIQUITÉS GRECQUES
ET ROM AINES, PARIS 1877, s. 525.
"^^^ród rozpowszechnionych we wcześniejszej sztuce Średniowiecza przedstawień atlan-
tów część należy uznać za czysto ornamentalne rozwiązanie — na kapitelach kolumn
dźwigających sklepienie umieszcza się czasem pojedyncze, unoszące oburącz górną płytę,
postacie obnażonych młodzieńców czy brodatych mężczyzn, powtarzając na każdym
z boków głowicy ten sam schemat kompozycyjny (Mozac I, II)2. Czasem nogi ich uginają się
w kolanach, ukazując nadmierność dźwiganego ciężaru (Tournus, Pavia3, Durham4; il. 5),
czasem przysiadają mając rozwarte kolana (Courpière5, Angers6), niekiedy zmieniają nieco
symetrię wzoru: jednym ramieniem dźwigają łuk archiwolty, gdy druga ręka opiera się
o wysunięte kolano, by odeprzeć ciężar kamiennego sklepienia (Aulnay7; il. 1). W niektórych
przypadkach atlanci jawią się ujęci profilowo (Vézelay, Trani8), czasem dźwigają ciężar
w sposób pozbawiony znajomości antycznej pozy (St Révérien9; il. 10). Pełnią swą pomocną
rolę na wspornikach gzymsu fasad, podpierając plecami element architektoniczny (Ma-
rignac, Modena10), czy też — w podobny sposób — na filarze pomiędzy ościeżami portalu,
opierając się dłońmi o kolana (Brioude10, Durham1 \ Beaulieu12). Bywają ukazani w pozycji
stojącej, na powierzchni kapitelu czy jako relief fasady (St-Benoit-sur-Loire13; fig. 2), albo
jako rzeźby pełnoplastyczne dźwigające tron, ambonę (Bari14). Interesującym przykładem
wykorzystania motywu w portalu jest Vouvant15.
Typ atlanta w sztuce wczesnośredniowiecznej ma mało zindywidualizowany charakter
— często jest to postać półnaga, w przepasce biodrowej jak w pierwowzorach antycznych16,
czasem w średniowiecznej tunice, bosa albo obuta (il. 3, 4). W rzeźbie romańskiej podlega
panującym prawom kompozycji, na ogół nie jest idealizowana. Często deformacja sięga
groteski — ostatnio stało się to powodem szczególnego sklasyfikowania atlantów: w swej
fundamentalnej pracy o rzeźbie auvergnackiej Zygmunt Świechowski tworzy osobną grupę
„Atlantes, jongleures, athletes"17. Odczuwając „niższą" kategorię tych postaci w hierarchii
przedstawień, Laurence Stone posuwa się do określenia czterech atlantów w narożach
89
ATLANCI CHRZEŚCIJAŃSCY W SZTUCE ROMAŃSKIEJ
Atlantes, gr. 'AxXavxzt; — statues qui représentent des figures mâles, supportant soit des
entablements, soit des motifs de décoration monumentale, tels que sphères, vases etc. Leur
nom n'est autre que celui d'Atlas, qui portait le ciel sur ses épaules; les Latins désignèrent
ces mêmes statues par le mot télamo, dérivé lui aussi du grec tXAw1.
Vitruve est explicite à cet égard.
J. GUADET, [w:] DICTIONNAIRE DES ANTIQUITÉS GRECQUES
ET ROM AINES, PARIS 1877, s. 525.
"^^^ród rozpowszechnionych we wcześniejszej sztuce Średniowiecza przedstawień atlan-
tów część należy uznać za czysto ornamentalne rozwiązanie — na kapitelach kolumn
dźwigających sklepienie umieszcza się czasem pojedyncze, unoszące oburącz górną płytę,
postacie obnażonych młodzieńców czy brodatych mężczyzn, powtarzając na każdym
z boków głowicy ten sam schemat kompozycyjny (Mozac I, II)2. Czasem nogi ich uginają się
w kolanach, ukazując nadmierność dźwiganego ciężaru (Tournus, Pavia3, Durham4; il. 5),
czasem przysiadają mając rozwarte kolana (Courpière5, Angers6), niekiedy zmieniają nieco
symetrię wzoru: jednym ramieniem dźwigają łuk archiwolty, gdy druga ręka opiera się
o wysunięte kolano, by odeprzeć ciężar kamiennego sklepienia (Aulnay7; il. 1). W niektórych
przypadkach atlanci jawią się ujęci profilowo (Vézelay, Trani8), czasem dźwigają ciężar
w sposób pozbawiony znajomości antycznej pozy (St Révérien9; il. 10). Pełnią swą pomocną
rolę na wspornikach gzymsu fasad, podpierając plecami element architektoniczny (Ma-
rignac, Modena10), czy też — w podobny sposób — na filarze pomiędzy ościeżami portalu,
opierając się dłońmi o kolana (Brioude10, Durham1 \ Beaulieu12). Bywają ukazani w pozycji
stojącej, na powierzchni kapitelu czy jako relief fasady (St-Benoit-sur-Loire13; fig. 2), albo
jako rzeźby pełnoplastyczne dźwigające tron, ambonę (Bari14). Interesującym przykładem
wykorzystania motywu w portalu jest Vouvant15.
Typ atlanta w sztuce wczesnośredniowiecznej ma mało zindywidualizowany charakter
— często jest to postać półnaga, w przepasce biodrowej jak w pierwowzorach antycznych16,
czasem w średniowiecznej tunice, bosa albo obuta (il. 3, 4). W rzeźbie romańskiej podlega
panującym prawom kompozycji, na ogół nie jest idealizowana. Często deformacja sięga
groteski — ostatnio stało się to powodem szczególnego sklasyfikowania atlantów: w swej
fundamentalnej pracy o rzeźbie auvergnackiej Zygmunt Świechowski tworzy osobną grupę
„Atlantes, jongleures, athletes"17. Odczuwając „niższą" kategorię tych postaci w hierarchii
przedstawień, Laurence Stone posuwa się do określenia czterech atlantów w narożach
89