DOI Artikel:
Krzymuska-Fafius, Zofia: Kilka zachodniopomorskich rzeźb po-premonstraten-ckich: Przyczynek do badań sztuki pobrzeża Bałtyku II połowy XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0239
Zofia Krzymuska-Fafius
KILKA ZACHODNIOPOMORSKICH RZEŹB
PO-PREMONSTRATEN-CKICH
PRZYCZYNEK DO BADAŃ SZTUKI POBRZEŻA BAŁTYKU II POŁOWY
a iachętą do wyboru podjętego tematu stała się wzmianka A. C. Nordmanna dotycząca
figury Marii z Dzieciątkiem z Zimowisk (Wintershagen) koło Słupska (il. 1), zaliczanej przez
tego autora do twórczości obszaru kulturowego Bałtyku z końca XIV wieku2. Kierując się
tym śladem, zamiarem niniejszego omówienia jest włączenie do kręgu tej samej twórczości
także innych obiektów z terenu Pomorza Zachodniego.
Obszar Pobrzeża Bałtyku Jan Białostocki charakteryzuje w ten sposób: „[...] rozciąga się
[on] wokół Morza Bałtyckiego, na terenach sięgających na zachodzie Holandii i pobrzeż-
nych prowincji Niemiec, obejmujących Danię, południową Szwecję, północną Polskę i dalej
aż po Rygę i Tallin [...]" i następnie „Obszar nadbałtycki jest jakby 'regionem otwartym'.
Dzieli z innymi niektóre ze swych zasadniczych cech, wydaje się jednak, że posiada także ich
nawarstwienia, które w podobnym składzie nie występują nigdzie [...]"3.
Dzieło Nordmanna, choć poświęcone rzeźbie fińskiej, to jednak dzięki całościowemu
ujęciu zjawisk artystycznych występujących na obszarze Pobrzeża Bałtyku, dla badań nad
sztuką Pomorza ma znaczenie szczególne. Dla interesującego nas okresu, przedstawiony
przez niego stan badań ujawnia jednak interesującą w literaturze szeroką skalę polaryzacji
poglądów odnośnie atrybucji i datowania dzieł. Kluczową przy tym sprawą jest problem
twórczości czynnego w latach 1367—1410 Mistrza Bertrama z Minden, autora tzw. ołtarza
z Grabow, z lat 1379—1383, w kościele św. Piotra w Hamburgu4. Na podstawie dwóch figur
Apostołów z kościoła w Sund, na wyspie Âland, przypisanych Mistrzowi Bertramowi po raz
pierwszy przez J. Roosvala, autorstwo tego artysty uznaje Nordmann również dla,
datowanego przez niego na ostatnie dwudziestolecie, ołtarza lektoryjnego z kościoła
pocysterskiego w Doberanie, w Meklemburgii. Sądzi on zatem, że w dwóch ostatnich
dekadach XIV wieku, siedzibą warsztatu artysty była Meklemburgia5.
Stanowisko to podważa jednak Aron Andersson, który — choć uznaje fakt występo-
wania dzieł Mistrza Bertrama wzdłuż wybrzeży Bałtyku i na przestrzeni od Hamburga po
Lubekę, to jednak sądzi, iż brak jest jakiegokolwiek „klucza", aby lokalizować jego warsztat
XIV WIEKU1
235
KILKA ZACHODNIOPOMORSKICH RZEŹB
PO-PREMONSTRATEN-CKICH
PRZYCZYNEK DO BADAŃ SZTUKI POBRZEŻA BAŁTYKU II POŁOWY
a iachętą do wyboru podjętego tematu stała się wzmianka A. C. Nordmanna dotycząca
figury Marii z Dzieciątkiem z Zimowisk (Wintershagen) koło Słupska (il. 1), zaliczanej przez
tego autora do twórczości obszaru kulturowego Bałtyku z końca XIV wieku2. Kierując się
tym śladem, zamiarem niniejszego omówienia jest włączenie do kręgu tej samej twórczości
także innych obiektów z terenu Pomorza Zachodniego.
Obszar Pobrzeża Bałtyku Jan Białostocki charakteryzuje w ten sposób: „[...] rozciąga się
[on] wokół Morza Bałtyckiego, na terenach sięgających na zachodzie Holandii i pobrzeż-
nych prowincji Niemiec, obejmujących Danię, południową Szwecję, północną Polskę i dalej
aż po Rygę i Tallin [...]" i następnie „Obszar nadbałtycki jest jakby 'regionem otwartym'.
Dzieli z innymi niektóre ze swych zasadniczych cech, wydaje się jednak, że posiada także ich
nawarstwienia, które w podobnym składzie nie występują nigdzie [...]"3.
Dzieło Nordmanna, choć poświęcone rzeźbie fińskiej, to jednak dzięki całościowemu
ujęciu zjawisk artystycznych występujących na obszarze Pobrzeża Bałtyku, dla badań nad
sztuką Pomorza ma znaczenie szczególne. Dla interesującego nas okresu, przedstawiony
przez niego stan badań ujawnia jednak interesującą w literaturze szeroką skalę polaryzacji
poglądów odnośnie atrybucji i datowania dzieł. Kluczową przy tym sprawą jest problem
twórczości czynnego w latach 1367—1410 Mistrza Bertrama z Minden, autora tzw. ołtarza
z Grabow, z lat 1379—1383, w kościele św. Piotra w Hamburgu4. Na podstawie dwóch figur
Apostołów z kościoła w Sund, na wyspie Âland, przypisanych Mistrzowi Bertramowi po raz
pierwszy przez J. Roosvala, autorstwo tego artysty uznaje Nordmann również dla,
datowanego przez niego na ostatnie dwudziestolecie, ołtarza lektoryjnego z kościoła
pocysterskiego w Doberanie, w Meklemburgii. Sądzi on zatem, że w dwóch ostatnich
dekadach XIV wieku, siedzibą warsztatu artysty była Meklemburgia5.
Stanowisko to podważa jednak Aron Andersson, który — choć uznaje fakt występo-
wania dzieł Mistrza Bertrama wzdłuż wybrzeży Bałtyku i na przestrzeni od Hamburga po
Lubekę, to jednak sądzi, iż brak jest jakiegokolwiek „klucza", aby lokalizować jego warsztat
XIV WIEKU1
235