Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (1(37).2012/2013)

Antoni Ziemba Krystyny Secomskiej badania nad dawnym malarstwem

317

Tours, Moulins, Autun, Beaune i Dijon (Wstronę Auturi); wreszcie malarstwo manierystyczne
w Paryżu, Fontainebleau i regionie Tourraine {Źródło młodości).
Zgodnie z tytułem Mistrzowie i książęta - Secomska prezentuje zjawiska historyczno-ar-
tystyczne dwutorowo. Po pierwsze - od strony środowisk, kręgów patronatu artystycznego,
społecznego zdeterminowania sztuki, po drugie - od strony uwikłanych w owe uwarunkowania
indywidualności artystycznych. To powiązanie mistrzów z „ich” książętami, ich protektorami
i patronami stanowi wielki walor publikacji.
Nie jest to jednak wcale tylko „parada wielkich mistrzów”; nieznośny w tradycyjnej historii
sztuki ciąg wielkich nazwisk, nanizanych na nić sekwencji kolejnych słynnych malarzy. Po
pierwsze, poza „wielkimi nazwiskami”, takimi jak: Jean Malouel, Henri Bellechose, Melchior
Broederlam, bracia Limbourg, Mistrz Marszałka Boucicaut, Mistrz Godzinek Rohan, Mistrz
Bedforda, Jean Fouquet, Simon Marmion, Mistrz Króla René, Mistrz Zwiastowania z Aix
(Barthélémy d’Eyck), Enguerrand Quarton, Nicolas Froment, Mistrz z Moulins (Jean Hey),
Rosso Fiorentini, Primaticcio, Niccoló del’Abbate, Jean Cousin, François i Jean Clouet -
Secomska przedstawia całą rzeszę mistrzów mniej znanych w popularnej wiedzy o późno-
średniowiecznej i renesansowej sztuce francuskiej, a często nie mniej od tamtych ważnych
i wybitnych. Są wśród nich: Mistrz Ołtarza z Thouzon, Jacques Iverny, Jakob de Littemont,
Mistrz Parlamentu Paryskiego, Mistrz Ołtarza z Boulbon, Mistrz Legendy św. Sebastiana,
Josse Lieferinxe, Nicolas Dipre, Mistrz z Saint-Jean-de-Luz, Mistrz św. Idziego (Maître de
Saint Gilles), Jean Perréal, Jean Colombe, Jean Bourdichon, Ruggiero de’ Ruggieri, Léonard
Thiry, Geoffroy Dumoustier, Antoine Caron, Corneille de Lyon, François Quesnel, Pierre
i Etienne Dumoustier, Thoissaint Dubreuil, Martin Fréminet i jeszcze wielu innych. Tworzy
obraz ich wzajemnych powiązań, kontaktów, zapożyczeń i emulacji, odtwarzając, na ile to
możliwe, postrzępioną, porwaną w wyniku upływu czasu sieć bogatych relacji, jakie w XV
i początku XVI wieku łączyły różne ośrodki dworskie i miasta Europy.
Po drugie, sztuka malarska nie jest przez autorkę traktowana jako byt sam dla siebie, jako au-
tonomiczne zjawisko. Wyrasta z wielu kulturowych źródeł, prezentowana jest w szerokim kon-
tekście cywilizacyjnym. Secomska niezwykle efektownie, choć sumarycznie, z retoryczną bra-
wurą i swadą, opisuje tło historycznych wydarzeń, analizuje uwarunkowania sztuki procesami
dziejowymi i społecznymi (np. barwny opis sytuacji we Francji 1415-1444 na początku drugiego
rozdziału - zaiste historiograficzny majstersztyk!). Z rozmachem i wyczuciem rekonstruuje
imaginarium ikonograficzne ówczesnej sztuki i wyobraźnię religijną ludzi epoki (np. w opisie
pobożności pasyjnej stanowiącej źródło dla wyobrażeń Piety, Opłakiwania Chrystusa i pokrew-
nych tematów, również we wstępie do II rozdziału) a także świeckie ich popędy, pragnienia,
aspiracji i ambicje (krótka a trafna analiza mecenatu mieszczańskiego w pierwszej połowie
XV w.). Tej historycznej narracji i analizie dzieł sztuki pięknej towarzyszą cytaty z ówczesnej
poezji i literatury, barwne relacje kronikarzy, wypowiedzi monarchów i książąt.
Przy tym, precyzja opisu, trafność analiz, pieczołowicie zebrane opinie badaczy, wyważone
atrybucje są wielką zaletą tej publikacji. Książki ciągle fascynującej żywością opowiadania
o dziejach dawnej sztuki. Nadal ją czytam, na nowo - i przy biurku, i do poduszki.
Kontynuacją jej była książka Malarstwo francuskie XVII wieku10 - podręcznikowo ujęty,
syntetyczny przegląd kolejnych chronologicznie zjawisk: malarstwa manierystycznego
i wczesnobarokowego w epoce Henryka IV i Ludwika XIII (tzw. druga szkoła Fontainebleau,
środowisko lotaryńskie, caravaggioniści francuscy, Claude Vignon, Simon Vouet i Jacques

10 Eadem, Malarstwo francuskie XVII wieku, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985.