Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

il. 41 fig. 4
Z podobną pewnością 0 aktualności innego obrazu Kowarskiego wyrażał się cytowany
Felicjan Szczęsny
Kowarski, Don Kichot
1 Don Quixote, 1944,
Muzeum Narodowe
w Warszawie I The
National Museum
in Warsaw
wcześniej Starzyński, który 0 powstałym w 1944 roku Don Kichocie27 pisał w takich słowach:
„Szczególnej wymowy nabiera Don Kichot Kowarskiego (il. 4), gdy zważymy jego datę: 1944 - rok
warszawskiego powstania, ostatniej tragicznej manifestacji polskiego donkichotyzmu politycz-
nego. Wśród bezgranicznej pustki, podkreślonej szeroką, monotonną linią horyzontu - widać
odjeżdżającego rycerza z La Manczy. Resztę dopowiada tu kolor: jednolita, przygnębiająca,
fot. 1 photo © Piotr Ligier 1
Muzeum Narodowe
w Warszawie
szarosrebrzysta tonacja, poprzez którą, jak gdyby refleksem odległych pożarów, prześwieca
odcień bladoliliowy”28. Ciekawe, że dla Starzyńskiego, który wcześniej skrupulatnie opisywał
sposób pracy Kowarskiego i jego metodę świadomego nawarstwiania znaczeń, odniesie-
nie Don Kichota do wydarzeń z niedawnej historii jest tak oczywiste. W1944 roku powstały
przecież inne prace Kowarskiego, takie jak szkic do zrealizowanego później obrazu Głowa
Żydówki (il. 5)29. Gdyby impulsem do powstania pracy było powstanie warszawskie, które
rozpoczęło się w sierpniu 1944 roku, to artysta musiałby ukończyć obraz w przeciągu kilku
miesięcy. Być może więc Don Kichot odwołuje się do wcześniejszego 0 rok powstania w getcie
warszawskim - pożaru zaiste, parafrazując Starzyńskiego, odległego. Powyższe przykłady
pokazują, jak problematyczna i uwikłana we współczesny im dyskurs jest pewność krytyków
dotycząca odniesień do niedawnych wydarzeń historycznych. Tę pewność, będącą w istocie
niepewnością, biorę za punkt wyjścia do rozważań, których celem będzie refleksja nad tym,
w jaki sposób (czy w ogóle?) w Elektrze artykułowana jest pamięć wojny.
W kontekście kultury artystycznej powojennej dekady temat obrazu jest niezwykle aktu-
alny i żywotny. Historia mściwej córki Agamemnona wybrzmiewała w latach czterdziestych

117 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MPW1164 MNW.
28 Juliusz Starzyński, Polska droga do samodzielności w sztuce, Warszawa 1973, s. 97.
29 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MPW 1163 MNW.