Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

STANISŁAW BIENIEK (Wrocław)

W SPRAWIE GROBOWCA PIOTRA WŁOSTOWICA

Piotr Włostowic to jedna z najbardziej po-
pularnych i stosunkowo dobrze znanych posta-
ci polskiego średniowiecza. Pochodził on ze
starego śląskiego rodu Łabędziów, niesłusznie
posądzanego o obce pochodzenie. Jako palatyn
Bolesława Krzywoustego, a następnie Włady-
sława Wygnańca, odegrał pierwszorzędną rolę
w życiu politycznym ówczesnej Polski. Znane
też są powszechnie zasługi Piotra Włostowica
dla rozwoju polskiej sztuki i kultury. Dzięki
jego mecenatowi zawiązało się artystyczne śro-
dowisko wrocławskie, którego ślady działal-
ności na polu kulturalnym i artystycznym
przetrwały do naszych czasów. Działalność pa-
latyna w tej dziedzinie wyrażała się oprócz
utrzymywania kontaktów z kwitnącą wówczas
kulturą francuską (św. Bernard z Clairvaux,
Saint-Gilles), głównie w fundacjach kościel-
nych, których wielką liczbę przypisują mu
współczesne źródła.

Najbardziej ulubioną jego fundacją było
opactwo benedyktyńskie św. Wincentego we
Wrocławiu na Ołbinie, w którego murach po
różnych przejściach życiowych został Piotr po-
chowany. Z późniejszego okresu pochodzące
źródła donoszą o grobowcu Piotra Włostowica
i jego żony Marii znajdującym się w kościele
św. Wincentego pośrodku chóru. Jak wiadomo,
w roku 1529 stojący poza murami miasta klasz-
tor św. Wincentego został z nakazu rady miej-
skiej zniszczony, gdyż rzekomo mógłby stano-
wić bazę operacyjną dla Turków, gdyby ci w
swej wyprawie na cesarstwo Habsburgów po-
deszli ewentualnie pod Wrocław. Z wspaniałego
romańskiego opactwa zachowały się tylko nie-
ntóre fragmenty jego rzeźbiarskiego wystroju
i nieliczne rysunki uczynione naprędce przed
zburzeniem.

Jednym z miłośników sztuki kopiującym
fragmenty opactwa był Henryk Rybisz (Ri-
bisch), który sporządził graficzną podobiznę
grobowca Piotra Włostowica i jego żony Marii.
Podobizna ta niestety nie dochowała się do dzi-
siaj, a znane są tylko jej naśladownictwa. Je-
dno z nich (tabl. I, 1) jest dołączone do kopii
dwóch kronik o Piotrze pióra Benedykta z Po-
znania i pochodzi prawdopodobnie z XVIII
wieku1, podobnie jak dwie pozostałe podobi-

1 Rękopis IV Fol. 239 Biblioteki Uniwersyteckiej
we Wrocławiu. W lewym górnym rogu podobizny
grobowca zaznaczono: Ex schedis Rybisian. Zob.
G ii n d e 1 Chr., Das schlesische Tumbengrab im XIII

zny tegoż grobowca ręki Seydlitza, powstałe
również w oparciu o rysunek H. Rybisza, a do-
łączone do pracy J. G. Baro Anastasis Petri
Vlast...2 Jedna z podobizn grobowca dołączona
do tej pracy, określona jako tzw. Baro I, zo-
stała swego czasu opublikowana przez Chr.
G ii n d e 1 a, natomiast drugiej (tzw. Baro II)
badacz ten niestety nie opublikował3.

Grobowiec Piotra i Marii, znajdujący się
pośrodku chóru kościoła św. Wincentego, miał
1,5 łokcia wysokości i był nakryty płytą z pła-
skorzeźbami małżonków w naturalnej wielko-
ści4. Boki grobowca upiększone były — jak
wynika z kopii — niewielkimi kolumienkami
w liczbie 16, zakończonymi małymi głowicami,
które łączyły się nawzajem łukami. Między
kolumienkami znajdowały się nisre, po 5 na
dłuższych ścianach, a po 3 na krótszych. Na
kopii Seydlitza (tzw. Baro I) boczna ściana
tumby po stronie Piotra odróżnia się od pozo-
stałych spiczastymi zakończeniami łuków, któ-
re nie łączą bezpośrednio kapiteli kolumienek,
jak w innych wypadkach, lecz opierają się też
o wierzchołki nisz. Odtworzenie tej ściany
u Seydlitza słusznie zostało uznane za niepraw-
dopodobne, mogące mieć swe źródło w nieja-
snym przekładzie oryginału5. Druga kopia
oparta o ten sam oryginał H. Rybisza nie zna
takiego uchylenia, a przedstawione na niej
ściany tumby nie różnią się od trzech pozosta-
łych u Seydlitza. Przy każdym z czterech ro-
gów grobowca czuwał lew.

Wierzchnia płyta przedstawiała Piotra z od-
krytą głową, w długiej, sięgającej kostek su-
kni, spiętej w pasie. Na ramionach miał za-

Jahrhundert, „Studien zur deutschen Kunstgeschich-
te", Heft 237, Strassburg 1926, s. 18—20 oraz
tabl. I, 1, 2; IV, 8. Por. Morelowski M., Studia
nad architekturą i rzeźbą na wrocławskim Olbinie
XII wieku, „Sprawozdania Wrocławskiego Towa-
rzystwa Naukowego", 7, 1952 — Dodatek 1, Wrocław
1955, s. 5—6.

2 G ii n d e 1, o.c, s. 18, 20—23. Wymienionego
dzieła J. G. Baro oznaczonego przed wojną sygnaturą
Ms. R. 964 dotychczas Bibliotece Uniwersyteckiej we
Wrocławiu nie udało się odnaleźć.

3 Zob. Giindel, o.c, tabl. II, 3, 4; III, 6; IV,
7 i przypis 1 na s. 23.

4 Goraolke D., Der Heutigen schlesischen Kir-
chen-Historie, Oels 1747, Theil II, s. 35; Gorlich F.,
Urkundliche Geschichte der Pramonstratenser und
ihrer Abtei zum heiligen Minzenz vor Breslau, Bres-
lau 1836, s. 148.

5 G ii n d e 1, o.c, s. 24.