Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

ANNA CHRZANOWSKA (Wrocław)

ŚLĄSKIE SZKŁA RYTE DIAMENTEM Z XVI I XVII WIEKU

W ZBIORACH POLSKICH

Szkła zdobione dekoracją rytą diamentem,
łączone często z malaturami na zimno, należą
dziś do zabytków nielicznie dochowanych. Du-
ża ich część uległa zniszczeniu i znana jest tyl-
ko z przekazów źródłowych i z reprodukcji.
Niemniej wzmianki w literaturze wskazują, że
zdobienie szkieł diamentem było dość pow-
szechne na Śląsku, a nawet stanowiło pewną
właściwość sztuki tego regionu. Muzea w Ny-
sie, Zgorzelcu i Wrocławiu posiadały przed
wojną szkła zdobione diamentem, z których
niewielka liczba, bo tylko 7 sztuk, dochowała
się do dziś w naszych muzeach 1. Ten skrom-
ny zespół zasługuje na bliższe zainteresowanie
ze względu na swoje powiązania głównie ze
Śląskiem oraz z uwagi na różnorodność deko-
racji rytej i malowanej.

Omówienie tego typu zdobnictwa na Śląsku
napotyka jednak na szereg trudności, wynika-
jących z braku dostatecznie wyczerpującego
zestawu materiałów zabytkowych i archiwal-
nych, zaginionych podczas ostatniej wojny.

1 W zbiorach muzeów polskich zachowały się na-
stępujące zabytki:

Lp.

Przedmiot

Nr in.

Wys.

0 góra

0 dół

Muzeum

1

szklanka

Sz.
1546/MGB

13,5

9



Bytom

2

szklanica

1051

25,5

6,5

6,5

Jelenia Góra

3

szklanica

1052

40

10

13,8

Jelenia Góra

4

szklanica

3069

54,5

8

13

Nysa

5

szklanica

3068

54

7

13,5

Nysa

6

szklanica

1876/MN

-

-

-

Warszawa

7

talerzyk

II.280MSL.

-

7.5



Wrocław

Przygotowanie niniejszej pracy, stanowiącej przy-
czynek do szerszego opracowania historii rozwoju
artystycznego szkła śląskiego, wymagało dłuższych
poszukiwań również w muzeach zagranicznych. W
związku z tym chcę złożyć podziękowanie tym wszyst-
kim osobom, które ułatwiły mi zebranie materiałów.
Specjalnie pani dr J. Medko ve j z Muzeum w
Brnie, za udostępnienie mi w maszynopisie swej pra-
cy doktorskiej, oraz panu K. Hetteśovi z Pragi
i panu dr W. Mrozkowi z Museura jur Ange-
wandte Kunst w Wiedniu za szereg cennych infor-
macji.

Śląskie szkła ryte diamentem nie posiadają
oddzielnego opracowania i omawiane były mar-
ginesowo w ramach większych publikacji po-
święconych ogólnemu rozwojowi szklarstwa
artystycznego. Wzmianki o nich znajdują się
w artykułach i rozprawach naukowych, jak
również w katalogach zbiorów muzealnych
i aukcyjnych.

Naczelne miejsce wśród autorów interesu-
jących się historią i rozwojem szklarstwa śląs-
kiego zajmuje E. v. C z i h a k 2, który jeden
z pierwszych poruszył zagadnienie śląskich
szkieł rytych diamentem. Scharakteryzował
mianowicie ich dekorację i sposób zdobienia
oraz w krótkiej inwentaryzatorskiej formie
omówił szkła z dawnego Kunstgewerbe Mu-
seum we Wrocławiu oraz szkła ze zbiorów Ra-
tusza w Nysie. O śląskich szkłach rytych dia-
mentem wspomina na marginesie swej obszer-
nej pracy także R. Schmidt3. W jednym
z rozdziałów, poświęconych rytym szkłom nie-
mieckim i holenderskim, wymienia on grupę
szkieł ozdobionych pasami dekoracji rytej i ma-
lowanymi postaciami alegorycznymi, którą
wiąże z regionem śląskim, nie uzasadniając jed-
nak bliżej ich śląskiego pochodzenia.

O szkłach rytych diamentem z kręgu Mo-
raw i Śląska pisze także J. Medkova4.
Omawiając ich dekorację rytą i malowaną, pró-
buje łączyć je z hutami morawskimi, nie wy-
kluczając —■ co wydaje się słuszne — możli-
wości ich śląskiego pochodzenia z uwagi na typ
i sposób dekoracji. Kareł Hetteś5 w krót-
kiej rozprawie o szklarstwie na Morawach
i Śląsku omawia w bardzo lapidarny sposób
kilka obiektów rysowanych diamentem i malo-
wanych na zimno, ograniczając się do krótkiej
ich charakterystyki. Na temat szkieł rytych
diamentem wypowiada się także F. X. J i f i k 6
w odniesieniu do szkieł pochodzenia czeskiego,

2 Czihak E. v., Schlesische Glaser, Breslau
1891.

3 Schmidt R., Das Glas, Berlin, 1912, s. 216.

4 M e d k o v a J., Renesancni sklenice ve sbir-
kach st&tniho hradu Buchlova, ,,Zpravy pamatkove
pece", 3—4. XVII. 1957, s. 148—153.

5 H e 11 e ś K., O sklarstvi na Morave a ve Slez-
ku, „Sto let Karolininy huti", 1961.

6 Jif ik F. X., Ćeske sklo, Praha 1932, s. 37—40.