DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Chrzanowska, Anna: Śląskie szkła ryte diamentem z XVI i XVII wieku w zbiorach polskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13792#0155
148
ANNA CHRZANOWSKA
wskazując na ich zależność od renesansowych
szkieł włoskich. Omawiając motywy zdobnicze
i tematykę malatur wyodrębnia pewne cechy
lokalne dekoracji szkieł czeskich, w odróżnie-
niu od szkieł pochodzenia niemieckiego; nie
wprowadza on jednak odrębnej grupy śląskiej.
Podobnie W. Buckley7 w swej rozprawie
o renesansowych szkłach rytych diamentem
ogranicza się głównie do omówienia obiektów
zdobionych przez Giacomo Verzeliniego, a znaj-
dujących się w zbiorach angielskich. Inni au-
torzy, jak G. E. Pazaurek8 oraz I.Schlos-
s e r 9 zadawalają się bardzo ogólnymi omówie-
niami tego typu dekoracji w odniesieniu do
szkieł z okresu XVI/XVII w.
Żaden z autorów nie łączy wyraźnie szkieł
pochodzenia śląskiego z jakąkolwiek ówcześnie
działającą hutą szkła. Próbują oni tylko wyod-
rębnić pewne cechy lokalne, charakterystyczne
dla szkieł śląskich, morawskich czy czeskich,
wskazując równocześnie na ich wzajemne po-
wiązania stylowe, będące zapewne wynikiem
przemieszczania się hut i wędrówek całych ro-
dzin szklarskich po obu stronach Karkonoszy.
Na Śląsku w tym czasie — tj. na przeło-
mie XVI i XVII w., istniały co najmniej 3 hu-
ty szkła, a w wieku XVII liczba ta — jak po-
daje Czihak — wzrosła do ok. 7 10. Huty te
produkowały nienajlepsze jeszcze gatunki szkła,
głównie tak zwane „szkło leśne", a więc wyro-
by o zabarwieniu zielonkawym, zanieczyszczone
pęcherzykami powietrza i resztkami popiołu.
Były to przeważnie naczynia do napojów oraz
naczyńka aptekarskie. Nieco lepsze w gatunku
było szkło o zabarwieniu zielonkawo-żółtawym
oraz jasne, z którego wyrabiano bardziej oka-
załe puchary cechowe, szklanice i całe zasta-
wy stołowe n.
Najpowszechniejszą w XVI i XVII w. for-
mą i najliczniej dochowane były szkła cylin-
dryczne, posiadające często dzwono watą, od-
dzielnie wydmuchaną stopę. Ich gładka, jed-
nolita powierzchnia nadawała się do dekoracji
malarskich lub rysowanych diamentem. Mala-
tury w formie przedstawień figuralnych lub
herbowych ożywiały barwną plamą proste
7 Buckley W., Diamond engraved Glasses oj
the sixteenth Century, London 1929.
s Pazaurek G. E., Die Glasersammlung des
nordbóhmischen Gewerbe-Museums in Reichenberg,
Leipzig 1902, s. 5—6.
9 Schlosser I. Das alte Glas, Braunschweig
1956, s. 109.
10 Czihak, o.c, s. 8.
11 Lutterotti P. N., Von der ehemaligen Kin-
delsdorfer Glashutte, „Der Wanderer im Riesenge-
bierge", 1930, Nr. 9, s. 140.
Huta szkła w Dobromyślu (Kindelsdorf) wyra-
biała obok szkieł użytkowych, również szkła wystaw-
ne dla stołu książęcego. W 1587 r. biskup wrocławski
Andrzej Jerin zamówił takie szkła dla swego dworu
w Nysie u krzeszowskiego zarządcy dóbr — Sebas-
tiana Renischa.
kształty naczyń, a równocześnie zasłaniały wa-
dy i zanieczyszczenia masy szklanej.
Malatury stały się w okresie renesansu ulu-
bioną formą dekoracji podkreślającą reprezen-
tacyjny charakter szklanic cechowych i herbo-
wych. Obok trwałych, wypalanych farb ema-
liowych stosowano również farby olejne, łąko-
we lub mastyksowe 12, którymi malowano na
zimno, bez powtórnego wypalania, co w efekcie
powodowało późniejsze kruszenie się i odpada-
nie farb. Technika ta była łatwo osiągalna dla
hut bardziej prymitywnych, które nie miały
jeszcze doświadczenia i wprawy w wypalaniu
malatur emaliowych 13. Poza tym rodzajem
dekoracji w okresie renesansu rozpowszechniło
się rysowanie szkieł diamentem, przy pomocy
którego kreślono odręcznie różnorodne moty-
wy zdobnicze i całe przedstawienia figuralne.
Ten rodzaj zdobnictwa nie wymagał jeszcze
skomplikowanych urządzeń i narzędzi szli-
fiersko-grawerskich i pozwalał na swobodne
rysowanie wzorów na powierzchni szkła, dając
w rezultacie ciekawe efekty artystyczne. Deli-
katny ornament odbijał jasną linią od szarawej
lub zielona we j płaszczyzny, nabierając większej
wyrazistości w zastosowaniu do szkieł barw-
nych.
Ten właśnie rodzaj szkieł reprezentowany
jest — choć w znikomej ilości — w zbiorach
polskich. Spośród siedmiu obiektów, pięć zwią-
zanych jest z regionem Śląska, a 2 inne nie
posiadają bliżej określonej proweniencji.
Występująca na nich dekoracja ryta, zło-
żona z różnorodnych motywów zdobniczych,
ogranicza się głównie do dekoracji pasowej,
obiegającej wokół górną i dolną krawędź szkła.
Do najpowszechniejszych elementów zdobni-
czych należy rodzaj plecionki, łączonej często
ze zwisami w formie falistej draperii i poskrę-
canych esowato nitek oraz stylizowanych liści,
kwiatów i owoców. Kontury zarysowanych wzo-
rów wypełnione są przeważnie drobnymi kre-
seczkami, przez co zyskują na większej wyra-
zistości i czytelności.
Oprócz dekoracji pasowej pojawia się też
często inny motyw zdobniczy, którym jest po-
jedyncza, pionowa gałązka liściasta, zakończona
kwiatem o szerokich płatkach, ze środka które-
go wyrastają swobodnie zwinięte wici. Gałązka
taka, na ogół symetrycznie rozgałęziona, tworzy
delikatny akcent pionowy. Umieszczona pomię-
dzy malowanymi lub rytymi przedstawieniami
figuralnymi, oddziela je od siebie, a równocześ-
nie wypełnia wolną powierzchnię szkła.
Poza dekoracją rytą na omawianych szkłach
występują również malatury w formie pozio-
mych pasów oraz większych przedstawień fi-
guralnych. Pasy malowane są farbą czerwoną
i zieloną, położoną na złotym tle i wyobrażają
stylizowane liście o szerokim, palczastym roz-
12 M e d k o v a, Ceske a moravśke malovane ciśe
z udobi renesance (disertaćni prace), Brno 1950, s. 40.
13 Jif ik, o.c, s. 97.
ANNA CHRZANOWSKA
wskazując na ich zależność od renesansowych
szkieł włoskich. Omawiając motywy zdobnicze
i tematykę malatur wyodrębnia pewne cechy
lokalne dekoracji szkieł czeskich, w odróżnie-
niu od szkieł pochodzenia niemieckiego; nie
wprowadza on jednak odrębnej grupy śląskiej.
Podobnie W. Buckley7 w swej rozprawie
o renesansowych szkłach rytych diamentem
ogranicza się głównie do omówienia obiektów
zdobionych przez Giacomo Verzeliniego, a znaj-
dujących się w zbiorach angielskich. Inni au-
torzy, jak G. E. Pazaurek8 oraz I.Schlos-
s e r 9 zadawalają się bardzo ogólnymi omówie-
niami tego typu dekoracji w odniesieniu do
szkieł z okresu XVI/XVII w.
Żaden z autorów nie łączy wyraźnie szkieł
pochodzenia śląskiego z jakąkolwiek ówcześnie
działającą hutą szkła. Próbują oni tylko wyod-
rębnić pewne cechy lokalne, charakterystyczne
dla szkieł śląskich, morawskich czy czeskich,
wskazując równocześnie na ich wzajemne po-
wiązania stylowe, będące zapewne wynikiem
przemieszczania się hut i wędrówek całych ro-
dzin szklarskich po obu stronach Karkonoszy.
Na Śląsku w tym czasie — tj. na przeło-
mie XVI i XVII w., istniały co najmniej 3 hu-
ty szkła, a w wieku XVII liczba ta — jak po-
daje Czihak — wzrosła do ok. 7 10. Huty te
produkowały nienajlepsze jeszcze gatunki szkła,
głównie tak zwane „szkło leśne", a więc wyro-
by o zabarwieniu zielonkawym, zanieczyszczone
pęcherzykami powietrza i resztkami popiołu.
Były to przeważnie naczynia do napojów oraz
naczyńka aptekarskie. Nieco lepsze w gatunku
było szkło o zabarwieniu zielonkawo-żółtawym
oraz jasne, z którego wyrabiano bardziej oka-
załe puchary cechowe, szklanice i całe zasta-
wy stołowe n.
Najpowszechniejszą w XVI i XVII w. for-
mą i najliczniej dochowane były szkła cylin-
dryczne, posiadające często dzwono watą, od-
dzielnie wydmuchaną stopę. Ich gładka, jed-
nolita powierzchnia nadawała się do dekoracji
malarskich lub rysowanych diamentem. Mala-
tury w formie przedstawień figuralnych lub
herbowych ożywiały barwną plamą proste
7 Buckley W., Diamond engraved Glasses oj
the sixteenth Century, London 1929.
s Pazaurek G. E., Die Glasersammlung des
nordbóhmischen Gewerbe-Museums in Reichenberg,
Leipzig 1902, s. 5—6.
9 Schlosser I. Das alte Glas, Braunschweig
1956, s. 109.
10 Czihak, o.c, s. 8.
11 Lutterotti P. N., Von der ehemaligen Kin-
delsdorfer Glashutte, „Der Wanderer im Riesenge-
bierge", 1930, Nr. 9, s. 140.
Huta szkła w Dobromyślu (Kindelsdorf) wyra-
biała obok szkieł użytkowych, również szkła wystaw-
ne dla stołu książęcego. W 1587 r. biskup wrocławski
Andrzej Jerin zamówił takie szkła dla swego dworu
w Nysie u krzeszowskiego zarządcy dóbr — Sebas-
tiana Renischa.
kształty naczyń, a równocześnie zasłaniały wa-
dy i zanieczyszczenia masy szklanej.
Malatury stały się w okresie renesansu ulu-
bioną formą dekoracji podkreślającą reprezen-
tacyjny charakter szklanic cechowych i herbo-
wych. Obok trwałych, wypalanych farb ema-
liowych stosowano również farby olejne, łąko-
we lub mastyksowe 12, którymi malowano na
zimno, bez powtórnego wypalania, co w efekcie
powodowało późniejsze kruszenie się i odpada-
nie farb. Technika ta była łatwo osiągalna dla
hut bardziej prymitywnych, które nie miały
jeszcze doświadczenia i wprawy w wypalaniu
malatur emaliowych 13. Poza tym rodzajem
dekoracji w okresie renesansu rozpowszechniło
się rysowanie szkieł diamentem, przy pomocy
którego kreślono odręcznie różnorodne moty-
wy zdobnicze i całe przedstawienia figuralne.
Ten rodzaj zdobnictwa nie wymagał jeszcze
skomplikowanych urządzeń i narzędzi szli-
fiersko-grawerskich i pozwalał na swobodne
rysowanie wzorów na powierzchni szkła, dając
w rezultacie ciekawe efekty artystyczne. Deli-
katny ornament odbijał jasną linią od szarawej
lub zielona we j płaszczyzny, nabierając większej
wyrazistości w zastosowaniu do szkieł barw-
nych.
Ten właśnie rodzaj szkieł reprezentowany
jest — choć w znikomej ilości — w zbiorach
polskich. Spośród siedmiu obiektów, pięć zwią-
zanych jest z regionem Śląska, a 2 inne nie
posiadają bliżej określonej proweniencji.
Występująca na nich dekoracja ryta, zło-
żona z różnorodnych motywów zdobniczych,
ogranicza się głównie do dekoracji pasowej,
obiegającej wokół górną i dolną krawędź szkła.
Do najpowszechniejszych elementów zdobni-
czych należy rodzaj plecionki, łączonej często
ze zwisami w formie falistej draperii i poskrę-
canych esowato nitek oraz stylizowanych liści,
kwiatów i owoców. Kontury zarysowanych wzo-
rów wypełnione są przeważnie drobnymi kre-
seczkami, przez co zyskują na większej wyra-
zistości i czytelności.
Oprócz dekoracji pasowej pojawia się też
często inny motyw zdobniczy, którym jest po-
jedyncza, pionowa gałązka liściasta, zakończona
kwiatem o szerokich płatkach, ze środka które-
go wyrastają swobodnie zwinięte wici. Gałązka
taka, na ogół symetrycznie rozgałęziona, tworzy
delikatny akcent pionowy. Umieszczona pomię-
dzy malowanymi lub rytymi przedstawieniami
figuralnymi, oddziela je od siebie, a równocześ-
nie wypełnia wolną powierzchnię szkła.
Poza dekoracją rytą na omawianych szkłach
występują również malatury w formie pozio-
mych pasów oraz większych przedstawień fi-
guralnych. Pasy malowane są farbą czerwoną
i zieloną, położoną na złotym tle i wyobrażają
stylizowane liście o szerokim, palczastym roz-
12 M e d k o v a, Ceske a moravśke malovane ciśe
z udobi renesance (disertaćni prace), Brno 1950, s. 40.
13 Jif ik, o.c, s. 97.