Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

ŚLĄSKIE SZKŁA RYTE DIAMENTEM Z XVI I XVII W.

149

gałęzieniu lub miękkie, zgeometryzowane for-
my kuliste, ułożone regularnie obok siebie.

0 wiele bogatsze są malowane przedstawienia
figuralne, nawiązujące swą tematyką do treści
symbolicznych lub religijnych. Plastyka uka-
zanych postaci zaznaczona jest delikatnie przy
pomocy ciemniejszych kresek i światłocieni,
którymi wymodelowane są kontury szat, za-
łamania sukni oraz zarysy głowy i rąk. Sze-
rokie twarze, o małych, ciemnych oczkach, po-
zbawione są wszelkiego wyrazu psychologicz-
nego, a muskularna budowa ciała, podkreślona
obrysem ciemnej linii, nie zawsze jest popraw-
nie odtworzona. Długie, luźno opadające suk-
nie, rozpuszczone włosy i rozwiane chusty
kryją błędy anatomiczne, a równocześnie do-
dają wdzięku tym płaskim, sztywno ustawio-
nym postaciom.

Koloryt malatur jest dość żywy, choć cza-
sem nieco ściemniały na skutek czasu. Barwa-
mi dominującymi jest zieleń i czerwień — ta
ostatnia zastąpiona miejscami przez mocny
oranż. Uzupełnione są bielą lub brązem, uży-
wanym głównie do modelunku postaci lub wy-
dobycia karnacji ciała.

Szczególnie interesująca i dobrze zachowa-
na jest dekoracja malarska dwu szkieł z Nysy
(tabl. LXVIII, 1—2), wyobrażająca przedsta-
wienia religijne i alegoryczne. Na jednym ze
szkieł wyobrażony jest Veraikon — św. Piotr
podtrzymuje przed sobą chustę św. Weroniki
w otoczeniu klęczących z dwu stron św. Pawła

1 Jakuba. Na drugim ■— dwie siedzące postacie
kobiece — personifikacje Wiary i Sprawiedli-
wości, odtworzone ze sztychów Josta Am-
mana 14. Świeżość barw i żywość kolorytu pod-
noszą okazałość obu szklanic i odwracają uwa-
gę od rysowanych diamentem dekoracji, które
odznaczają się dość pobieżnym i trochę nie-
starannym rysunkiem. Powtarzają one typowe
motywy plecionki i stylizowanych liści oraz
pionową gałązkę z kwiatem (tabl. LXIX, 1—2).

Nieco odmienna w sposobie wykonania jest
dekoracja na dwóch szkłach z Jeleniej Góry,
i to zarówno w zakresie malatur, jak i deko-
racji rytej. Jedno ze szkieł — nieco większe —
ozdobione jest malowną sceną figuralną, za-
chowaną tylko fragmentarycznie, a przedsta-
wiającą dwie, zapewne alegoryczne, postacie
kobiece. Widoczna jest obecnie tylko jedna
z nich — personifikacja Wiary z krzyżem w rę-
ku i leżącym barankiem u stóp (tabl. LXVIII,
3). Ukazana w pozie stojącej, lewą wyciągniętą
ręką wskazuje na owalny kartusz z przedsta-
wieniami symboli Męki Pańskiej(?). Ustawiona
w kontrapoście, z odchyloną w bok ręką i lek-
ko pochyloną głową, odznacza się większą swo-
bodą i lekkością postaci. Dwa poziome malo-
wane pasy, obiegające szkło poniżej i powyżej
malatury, zostały niemal całkowicie zniszczone,

14 Jost Ammans Wappen und Stammbuch. Lieb-
haber-Bibliothek Alter Illustratoren in Facsimile-Re-
production, III. Auflg, Munchen 1893, s. 63.

co jest niewątpliwie stratą, gdyż górny zacho-
wał pojedyncze litery wchodzące w skład ja-
kiegoś dwuwierszowego napisu, zawierającego
być może datę wykonania szkła.

Dekoracja ryta złożona jest z dwu pasów
poziomych oraz pionowej gałązki liściastej
z kwiatem (tabl. LXIX,3). Wykonana jest sta-
rannie cienką, śmiało zarysowaną kreską, którą
wydobyte są wszystkie szczegóły zdobnicze.
Wyróżnia się swobodą rysunku i lekkością od-
tworzonych motywów, przy równoczesnym za-
chowaniu symetrii i porządku układu.

Drugie szkło z Jeleniej Góry, mniejsze
i skromniejsze w zakresie dekoracji, ozdobione
jest tylko poziomymi pasami, na przemian ry-
tymi i malowanymi na zimno. Powtarzają one
motywy plecionki, przy równoczesnym wpro-
wadzeniu nowych elementów kulistych, połą-
czonych ze spiralnie zwiniętymi nićmi. Dwa
malowane pasy otaczają ryty napis: DEUS
ADIUTOR MEUS.

Najbardziej zniszczoną dekorację posiada
szkło ze zbiorów warszawskich, ze swą frag-
mentarycznie zachowaną malaturą i bardzo
uproszczonym rytem. Zatarta dziś i prawie
nieczytelna dekoracja malarska, ułożona w dwu
poziomych pasach, zapełniała niegdyś całą
prawie powierzchnię szkła. Dochowane frag-
menty ukazują resztki 8 postaci, rozmieszczo-
nych po 4 w każdym rzędzie, z towarzyszący-
mi im skrzydlatymi puttami. Koloryt dekoracji
jasny, stonowany, posiada przewagę odcieni żół-
tawych i czerwono-złotych. Malatury uzupeł-
nione są skromną dekoracją rytą, ograniczoną
do dwu poziomych pasów o motywie plecion-
ki, ułożonych w dolnej i górnej partii szkła.
Wykonane pobieżnie grubą kreską spełniają
rolę obramienia, zamykającego przedstawienia
malarskie.

Ta niewielka grupa szkieł śląskich jest zbyt
skromna, by mogła dać pełny obraz rozwoju
dekoracji rytej w tym regionie i pozwoliła na
uchwycenie jej właściwości lokalnych. Z tego
względu musi być rozpatrywana w powiązaniu
z analogicznymi obiektami śląskiego pochodze-
nia znanymi już tylko z publikacji, bądź prze-
chowywanymi jeszcze w zbiorach zagranicz-
nych.

Wśród obiektów, które dotychczasowa lite-
ratura wiąże z kręgiem Śląska, jedną z cie-
kawszych pozycji stanowiły dwa nie zachowa-
ne szkła zdobione tylko diamentem z dawnego
Museum fur Kunstgewerbe und Altertilmer we
Wrocławiu, a publikowane przez C z i h a k a 15
(tabl. LXX, 1).

15 Czihak, o.c, s. 122. Tabl. I. Szkło z Fortuną
ozdobione było z drugiej strony herbem i napisem:
WIE GOTT WIEL; SO IST MEIN ZIEL. 1609. JO-
HANNES MODLINCS. Autor wspomina też o innym,
cylindrycznym szkle zdobionym dekoracją rytą — pa-
sową oraz malowaną na zimno i przedstawiającą ka-
walerzystę w otoczeniu halabardników, s. 102, 123,
234. Szkło to znajdowało się niegdyś w zbiorach Mu-