Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

ERNST-HEINZ LEMPER (Górlitz)

KAPLICA ŚWIĘTEGO KRZYŻA I ŚWIĘTY GROB W GÓRLITZ

PRZYCZYNEK DO SYMBOLIKI ARCHITEKTURY I IKONOLOGII PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA

Na północnym skraju zamkniętej zabudo-
wy miasta Górlitz rozciąga się na łagodnym
wzniesieniu, pośród szeregu domów z końca
XIX wieku teren z godną uwagi grupą bu-
dowli Świętego Grobu. Stanowi ona charakte-
rystyczny dla schyłku średniowiecza przykład
naśladownictw Grobu Chrystusa w Jerozolimie.
Od początku swego istnienia zespół ten zawsze
był uważany za szczególną osobliwość Gór-
litz, a od połowy XVI w. aż po wiek XIX
uchodził za symbol miasta, o czym daje wyo-
brażenie szereg ikonograficznie interesujących
starych rysunków 1.

Opracowania literackie omawianego obiektu
sięgają roku 1569 2. Studia historyczno-archi-
tektoniczne nad nim sprowadzają się jedynie
do prac Gustawa D a 1 m a n a, ujętych wy-
łącznie ze stanowiska teologii protestanckiej
i historii kościelnej 3. Starsze i nowsze prace
historyczne o mieście i jego topografii histo-
rycznej omawiają tę grupę budowli w sposób
bardziej lub mniej szczegółowy4. W ramach
przekraczających historię lokalną omówił Dal-

man Święty Grób w Górlitz w swej pracy

0 Grobach Chrystusa w Niemczech 5. Od cza-
sów studiów Dalmana upłynęły dziesiątki lat,
w ciągu których rozwinęły się badania w dzie-
dzinie ikonologii architektury średniowiecza,
obejmując też tematykę Świętego Grobu6.
Również historia architektury i liturgii uzu-
pełniły wiadomości, które stanowią niezbędną
podstawę do opracowania tematu7. Ponadto
od końca drugiej wojny światowej w krajach
nią dotkniętych znacznie poszerzyły się bada-
nia w zakresie historii miast, regionów oraz
topografii, które wysunęły nowe zagadnienia
w dziedzinie historii sztuki miast średniowiecz-
nych. Wydaje się zatem na czasie, aby w opar-
ciu o te rozszerzone metodycznie kierunki ba-
dań i wiadomości, ponownie omówić historię

1 znaczenie Świętego Grobu w Górlitz. Autor
czuje się szczęśliwy, że może to uczynić na
płaszczyźnie międzynarodowej współpracy, da-
jącej możność wciągnięcia omawianych tu pro-
blemów w szeroki zakres badań na polu histo-
rii sztuki i historii.

I. TOPOGRAFIA ZESPOŁU ŚWIĘTEGO GROBU

Teren, na którym wzniesiono u schyłku
późnego gotyku Święty Grób w Górlitz, posia-
da starą tradycję. Znajduje się on na północ

1 Zestawienie starszych ilustracji w rysunkach
i miedziorytach por. Dalman I, s. 244 (patrz wykaz
literatury na końcu niniejszej pracy). Dołączyć należy
zachowane starsze widoki miasta Górlitz począwszy
od r. 1565, aż do końca XVIII w. Datowany z r. 1524
i sygnowany F H obraz Ukrzyżowania w kaplicy
św. Barbary w kościele św. Trójcy w Górlitz uka-
zuje w lewym górnym rogu wizerunek Świętego Gro-
bu, który dokładnie odpowiada wyglądowi obiektu
w Górlitz, jednak bez kaplicy Św. Krzyża i Nama-
szczenia, por. Lemper III, s. 82 n. Obraz przypisy-
wany malarzowi w Górlitz Franciszkowi Han został,
jak wynika z badań z 1913 r., przemalowany w XVIII
w., przy czym zmianie uległy szczególnie górne naro-
ża, wskutek czego wizerunek ten nie może uchodzić
za najstarszy, por. Dalman II, s. 2.

2 Wykaz prac do r. 1913 podaje Dalman I, s. 242
nn. Dawniejsza literatura dotycząca Świętego Grobu
jest naukowo bezużyteczna, gdyż pełno w niej błędów
i fałszywych interpretacji. Aż do XIX w. ukazywały
się przewodniki z powtarzającymi się tekstami,
z których wiele miało liczne wydania.

3 Dalman II, Dalman I, s. 198 nn, Dalman I, NLM,
Bd. 92, s. 211 nn, Bd 93, s. 140 nn.

4 Neumann, Bd II, s. 36 nn. Lutsch H., Ver-

od miejsca stanowiącego rodzaj wąwozu daw-
nej drogi prowadzącej ze starego miasta
i przedmieścia mikołajskiego w kierunku pół-
nocno-zachodnim do pobliskiej wsi Girbigs-
dorf8, skąd jeszcze dzisiaj odgałęzia się trakt

zeichnis der Kunstdenkmdler der Prov. Schlesien, Bd
III, Breslau 1891, s. 675 nn. Jecht I, Halbbd 2, s. 774
nn, Lemper III. s. 61 nn. Lemper IV, s. 56 nn.

5 Dalman III.

6 Bauerreis R., Sepulchrum Domini. Studien
Zur Enstehung d. christl. Wallfahrt auf deutschem
Boden, „Abhandlungen d. bayr. Benediktinerakade-
mie", Bd I: 1936. Krautheimer R., An Intro-
duction to an Iconography of Mediaeval Architectu-
re", Journal of the Warburg and Courtauld Institu-
tes", Bd V: 1942, s. 1 nn. Seydlmayr H., Archi-
tektur ais abbildende Kunst, „Sitzungsberichte der
Osterr. Akad. d. Wissenschaften, phil.-hist. Klasse",
Bd 225: 1948 (nie porusza tematu kopii Św. Grobu,
jest jednak ważne dla pojmowania średniowiecznych
kopii architektonicznych). — Bandmann G., Uber
Pastophorien und verwandte Nebenrdume in mittel-
alterl. Kirchenbau, w: „Festschrift f. Hans Kauff-
mann", Berlin 1956, s. 19 nn (na s. 48 omawia temat
krypty jako Św. Grobu).

7 Bauerreis o.c.; Kneller.

8 Jecht I, Halbbd 2, mapa na końcu książki.