Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

ALICJA KARŁOWSKA-KAMZOWA (Poznań)

GOTYCKIE MALARSTWO ŚCIENNE NA ŚLĄSKU

Liczne obiekty gotyckiego malarstwa ścien-
nego na Śląsku były i są przedmiotem zainte-
resowania badaczy historii sztuki tego regio-
nu. Bogactwo materiału wymaga syntetycz-
nego ujęcia całokształtu dziś nam dostępnych
materiałów. Praca niniejsza jest próbą przed-
stawienia rozwoju gotyckiego malarstwa ścien-
nego na Śląsku l. Najstarsza znana obecnie po-
lichromia gotycka powstała w drugiej lub
trzeciej dekadzie XIV stulecia, obiekty schył-
kowe pochodzą z przełomu wieku XV/XVI.
Teren objęty badaniami wyznaczają ówczesne
granice historyczne Śląska, z uwzględnieniem
jednak zmian, jakie zachodziły w ciągu oma-
wianego okresu.

Do rozważeń włączono obiekty zachowane,
które można było poddać szczegółowej anali-
zie formalnej i ikonograficznej, oraz malowi-
dła znane ze wzmianek archiwalnych i opi-
sów w literaturze przedmiotu. Obok polichro-
mii zniszczonych starano się zgromadzić jak
najwięcej wiadomości o zabytkach znajdują-
cych się pod tynkami, które nie zostały jeszcze
całkowicie odsłonięte lub po odkryciu ponow-
nie zatynkowane. Wobec nietrwałości tej dzie-
dziny sztuki znane obiekty stanowią tylko nie-
wielką część wszystkich malowideł, które po-
wstały w omawianych stuleciach. Co więcej,
wiele zabytków przetrwało w stanie szczątko-
wym.

Z powyższych powodów nie można było
przedstawić nieprzerwanej ciągłości rozwoju
malarstwa ściennego w XIV i XV stuleciu na
Śląsku i wyodrębnić jednoznacznie cechy lo-
kalne tej dziedziny plastyki właściwe tylko
ziemi śląskiej. Analiza zebranego materiału za-
bytkowego pozwoliła jednak wskazać na podej-
mowane przez mistrzów polichromii problemy
formalne, jak i zarysować niektóre zagadnie-

1 Praca niniejsza jest dysertacją doktorską wy-
konaną w Zakładzie Historii Sztuki Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem prof.
dr. Zdzisława Kępińskiego w r. 1961. Składam
podziękowanie mojemu Promotorowi i prof. dr. Gwi-
donowi Chmarzyńskiemu, recenzentowi niniej-
szej rozprawy, za zainteresowanie mnie opracowanym
tematem, jak również za udzielenie mi szeregu istot-
nych i cennych rad w toku wykonywania tej pracy.
Winna jestem wdzięczność prof. dr. Michałowi W a-
1 i c k i e m u za wnikliwe uwagi zawarte w recenzji ni-
niejszej dysertacji. Serdecznie dziękuję także kolegom
moim: mgr Marii Otto, dr. Januszowi Kębłow-
s k ie m u i doc. dr. Piotrowi Skubiszewskiemu
za rady, którymi mnie wielokrotnie wspierali.

nia ikonograficzne. Ponadto udało się wyod-
rębnić w poszczególnych okresach dzieła in-
dywidualnych artystów, warsztatów i środo-
wisk artystycznych oraz wskazać regiony Ślą-
ska, w których malarstwo ścienne było szcze-
gólnie rozwinięte.

Wobec braku pracy syntetycznej o malo-
widłach ściennych innych ziem polskich, a na-
wet publikacji materiałów odnośnie do wielu
odsłoniętych w ostatnim czasie zabytków, nie
można na razie przedstawić ewentualnego od-
działywania mistrzów śląskich na inne regio-
ny naszego kraju, mimo że istnieją informu-
jące o tym przekazy archiwalne 2.

Nasze wiadomości o średniowiecznych 3 ma-
lowidłach Śląska ulegają stałym zmianom,
wiele zabytków zniszczono podczas ostatniej
wojny, inne zabielono ze względu na zły stan
zachowania. Równocześnie odsłania się nowe
polichromie, które często bywają natychmiast
zatynkowane4. W tej sytuacji zaistniała ko-
nieczność zebrania wszystkich znanych obiek-
tów celem uzyskania choć w części wyobraże-
nia o częstotliwości występowania zabytków
tej dziedziny sztuki i roli, jaką spełniały one
w krajobrazie artystycznym Śląska w czter-
nastym i piętnastym stuleciu. Obok malowideł
posiadających szersze opracowania włączono do
niniejszych rozważań wiele zabytków jedynie
wzmiankowanych w ogólnych monografiach
sztuki śląskiej oraz dzieła dotychczas nie publi-
kowane. Szczególnie te ostatnie zanalizowano
dokładniej w części katalogowej niniejszej
pracy.

Zdaję sobie sprawę, że obecnie prowadzone
prace inwentaryzacyjne i konserwatorskie na
Śląsku przyczynią się do odkrycia i opubliko-
wania nowych ściennych malowideł gotyckich,
jak np. w Kępnicy i Biskupowie w woj. opol-
skim lub w Modliszewie w woj. wrocławskim,
co nie tylko powiększy ilość znanych obiektów,

2 Histońa Sztuki Polskiej, t. I, Kraków 1962,
s. 376, autor rozdziału T. Dobrowolski publiku-
je wiadomość, że śląski malarz wykonał malowidła
W Szadku (woj. łódzkie).

3 Używam świadomie szerszego pojęcia „średnio-
wieczny" — do tej pory znane są tylko dwie poli-
chromie romańskie na Śląsku w Dobrocinie i Wierz-
bnej, pozostałe pochodzące ze średniowiecza malo-
widła wykonane są w stylu gotyckim.

4 Serdecznie dziękuję historykom sztuki ze Śląska
za życzliwe i bardzo koleżeńskie udzielenie mi wielu
informacji o zabytkach ich regionu.