Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (3.1965)

ŚLĄSKIE SZKŁA RYTE DIAMENTEM Z XVI I XVII W.

151

produkcji (tabl. LXX, 2), wyróżnia się nieco
odmienną formą cylindra, pozbawionego dzwo-
nowatej stopy. Jej dekoracja malarska wyko-
nana była na podstawie sztychów Josta Am-
mana i przedstawiała personifikacje Mądrości,
Sprawiedliwości i Siły (widocznej na repro-
dukcji). Malatury uzupełnione były poziomy-
mi pasami dekoracji rytej, powtarzającej po-
wszechny w szkłach śląskich motyw plecionki,
zwisów i skręconych nitek. Obok nich poja-
wiły się jednak nowe wzory, widoczne w górnej
partii szkła w postaci wąskiego paska niedu-
żych rombów, matowo zakreskowanych, oraz
rzędu stylizowanych kwiatów o zaokrąglonych
płatkach i wreszcie wieńczącego fryzu łukowa-
tego, ozdobionego rodzajem trójliścia. Cała de-
koracja ryta wyróżnia się odmiennym nieco
potraktowaniem, pozbawionym tak powszech-
nego na Śląsku szkicowego charakteru. Wszyst-
kie ukazane motywy zdobnicze były starannie
zakreskowane, przez co zyskały na wyrazistoś-
ci i większej plastyczności. Zarówno forma
szkła, jak i zastosowane tu motywy zdobnicze
oraz sposób ich wykonania stawiają ten obiekt
nieco na uboczu od uprzednio omówionych
i każą się zastanowić nad zasadnością włączenia
go do grupy szkieł śląskich.

Podobnie przedstawia się sprawa ze szkła-
mi zachowanymi w zamku Buchlov w Cze-
chosłowacji, publikowanymi przez J. Med-
k o v ą22, a lokalizowanymi na Morawach,
w pobliżu Śląska, ze względu na rodzaj stoso-
wanej dekoracji rytej i malowanej.

Jest to szklanica powitalna arcyksięcia Ma-
ksymiliana z 1582 r., ozdobiona samym tylko
diamentowym rytem i przedstawiająca tańczące
pary i muzykantów, następnie szkło z herbami
Jiriha Zastfizla i jego żony Elżbiety Gedeonky
Kotvrdovskej z 1602 r. ryte i malowane na
zimno oraz malowana i ryta szklanica z perso-
nifikacjami Temperantii i Prudentii z początku
XVII w.

Szklanica Maksymiliana wyróżnia się roz-
miarami i bogactwem dekoracji rytej, ukazu-
jącej w dwu poziomych rzędach tańczące pary
i muzykantów. Wyryte postacie, przybrane
w bogate, współczesne stroje dworskie, odtwo-
rzone są z wielką starannością i dbałością o od-
danie wszelkich niemal akcesoriów. Pomiędzy
postaciami rozmieszczone są kwiaty (konwalii)
oraz wyższe roślinki, wypełniające szczelnie
każdą wolną przestrzeń. Oba rzędy postaci od-
dziela od siebie pas plecionki, powtórzonej rów-
nież przy górnej krawędzi, gdzie wyrysowane
są miękkie, palczaste liście oraz symetrycznie
ułożone stylizowane jabłuszka. Cała dekoracja,
niemal całkowicie wypełniona gęstymi, drobny-
mi kreseczkami, odbija matową bielą od sza-
rej powierzchni szkła, zyskując na plastycz-
ności i wyrazistości obrazu. Drugie szkło ze
zbioru Buchlov to szklanica z 1602 r., ryta
diamentem i malowana na zimno, z herbami

22 M e d k o v a, Renesanćni sklenice s. 152.

właścicieli Buchlova J. Zastźizlóv. Prócz malo-
wanych herbów szkło posiada dwa poziome
pasy dekoracji malowanej, złożone z czerwo-
nych i zielonych liści stylizowanych, ułożonych
na złotym tle23. Malatura uzupełniona jest
rytem, który pojawia się w formie dwu pasów
z plecionki, zwisów draperii, pozwijanych ni-
tek i stylizowanych trójdzielnych liści. Dopeł-
niają ją dwie ryte pionowe gałązki, rozmiesz-
czone po obu stronach herbów. Obie zakoń-
czone są gwiazdkowym kwiatem i obsypane
drobnymi listkami o wydłużonych, nitkowato
zakończonych czubkach. Częściowo tylko wy-
pełnione kreseczkami kontury dekoracji rytej,
nadają jej charakter szkicowy, podkreślony
jeszcze lekkim, jakby niedbałym sposobem wy-
konania. Szkło to wyraźnie nawiązuje swą de-
koracją rytą oraz malowaną (pasy) do obu
szkieł nyskich, gdzie spotykamy zdobnictwo
o podobnym ujęciu, natomiast malowane her-
by rodu Zastfizla — wiążą go z kręgiem
Moraw.

Trzecie szkło buchlowskie, nie datowane,
pochodzące z pocz. XVII w., ozdobione jest
bardzo zniszczonymi obecnie personifikacjami
Prudentii i Temperantii, odtworzonymi na
podstawie sztychów Virgila Solis24. Obie po-
stacie malowane są na zimno i uzupełnione
dwoma pasami dekoracji rytej i malowanej.
Pasy malowane przedstawiają stylizowane
jabłka i drobne gałązki, a towarzysząca im
ryta dekoracja złożona jest z plecionki, poskrę-
canych nitek oraz motywów roślinnych. Wy-
konany niezbyt staranie i jakby w pośpiechu
rysunek diamentem, ma lekki, szkicowy cha-
rakter. Nawiązuje on w pewnym stopniu do
dekoracji poprzedniego szkła, a przez to zbliża
się także do obu szkieł z Nysy.

Wszystkie trzy szkła z zamku w Buchlov
nie mają bliżej określonej proweniencji i ze
względu na rodzaj użytej dekoracji mogły po-
wstać zarówno na Morawach, jak i w którejś
z hut w pobliżu Śląska.

Na uboczu od całej grupy szkieł śląskich
stoją dwa inne obiekty dekorowane diamentem,
dochowane w naszych zbiorach i dlatego godne
uwagi: niebieski talerzyk ze zbiorów Muzeum
Śląskiego we Wrocławiu oraz szklanica z Mu-
zeum w Bytomiu, oba nie posiadające określo-
nej proweniencji.

Wyróżnia się tu szczególnie talerzyk za-
równo swą formą, jak i ciemnoniebieskim ko-
lorytem oraz dekoracją szerokiej, płaskiej kra-
wędzi (tabl. LXXI, 2). Brak tu typowych mo-
tywów plecionki, zwisów draperii i skręconych
nitek, zastąpionych symetrycznie rozłożonymi
wiciami roślinnymi i kwiatami o sercowatych
płatkach. Dekoracyjnie skręcone, stylizowane
listki, zbliżone są w swym rysunku do ara-
beski i wraz z czterolistnymi kwiatami tworzą
szeroki pas dekoracyjny o jednolitym, ryt-

23 M e d k o v a, Renesanćni sklenice s. 153.

24 M e d k o v a, Renesanćni sklenice s. 153.