Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (6.1968)

ROZPRAWY

ZBISŁAW MICHNIEWICZ (Jelenia Góra)

ZE STUDIÓW NAD SYMBOLIKĄ FEUDALIZMU W HERALDYCE MIAST

ŚLĄSKICH

Z heraldyki miejskiej wysuwa się na czoło
swoją wagą zespół zagadnień dotyczących ge-
nezy oraz rozwoju godeł. Jest to również pro-
blematyka najobszerniejsza, a zarazem najbar-
dziej interesująca, gdyż sprowadza rozważa-
nia w sferę symboliki godła jako całości, nie
omijając przy tym jego części składowych.
Wiadomo powszechnie, że do śledzenia tych
właśnie problemów najlepsze materiały dostar-
cza z reguły dawna pieczęć miejska. Obfitość
tego typu źródeł, sięgających na naszym te-
renie nierzadko XIII w., a zatem okresu orga-
nizowania się w Polsce najstarszych miast we-
dług wzorów zachodnich, pozwala niejedno-
krotnie na analizę rozwoju godła — od jego
początków aż po czasy nowsze — pod wzglę-
dem zachodzących w nim nieustannie prze-
mian treściowych i formalnych.

Do zagadnień z heraldyki miast podchodzi
się obecnie z szerokiej płaszczyzny dziejów da-
nego ośrodka, oceniając te zjawiska na tle
procesów historycznych. W razie potrzeby się-
gamy porównawczo do historyczno-heraldycz-
nych analogii w innych * ośrodkach miejskich
szerszego terytorialnie i politycznie kręgu1.
Tego rodzaju podejście badawcze nie stanowi

1 Najważniejszymi pozycjami dla tego kierunku są
w najnowszej literaturze polskiej: K. Maleczyń-
ski, Herb miasta Wrocławia, „Sobótka", 1946, s. 1—
23; M. H a i s i g, Herb miasta Wrocławia — jego
symbolika i geneza, „Nauka i Sztuka", zesz. 8, 1948,
s. 153—168 (rec. K. Maleczyński, „Sobótka",
1948, s. 530—534); tenże, Nysa w świetle dawnej
pieczęci miejskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Wrocławskiego", IV, 1960, nr 29, s. 7—25; oraz dalej
cytowane tego samego autora monografie sfragistycz-
no-heraldyczne o problemach Świdnicy, Poznania oraz
Kalisza. Na przeciwległym biegunie metodycznym
postawić by należało monografię M. Friedberga,
Herb miasta Krakowa, „Rocznik Krakowski", XXVIII,
1937, s. 3 n., której autor całkiem nie podniósł proble-
mów symboliki godła. Zarówno genezę herbu, jak

odkrycia ostatniej doby. Podobnie działano
i dawniej, lecz stosując tę metodę może
w skromniejszej nieco skali, gdyż stosunkowo
wiele zjawisk dostrzeganych na wyobrażeniach
pieczęci miejskich przypisywano względom
dość przypadkowym 2. Starsza literatura przed-
miotu notuje mimo tego sporo faktów stwier-
dzonej współzależności motywów heraldycz-
nych od zaistniałych realnie wydarzeń. Tym
sposobem odnalazły się w niejednym wyobra-
żeniu godła miejskiego ślady histerycznej prze-
szłości miasta, utrwalone za pomocą dobranego
odpowiednio motywu heraldycznego na urzę-
dowej pieczęci władz miejskich. Zadania nau-
ki utrudniają w znacznym stopniu poglądy na
istotę herbu, którą do tej pory widzi się naj-
częściej w możliwie niezmiennym trwaniu ca-

i zachodzące w nim później modyfikacje traktował
jako czysto formalne przypadki, daleki od wiązania
ich z przemianami symbolicznej struktury, wynikają-
cymi z określonych przyczyn realnych. Wydaje się
przeto, że stosowane w heraldyce miast kierunki ba-
dawcze dzieli od siebie: a) dyskusyjne ciągle pytanie:
czy i w jakim stopniu treść godła, tzn. jego składni-
ki oraz układ całości, realizowała zamierzony z góry
cel, b) częste ograniczanie zadań heraldyki do za-
kresu formalnych problemów, bez oglądania się na
istotę i treści wewnętrzne godła (po części zaciążyły
tutaj niemieckie opinie F. Hauptmanna, z jego igno-
rowaniem wszelkiej przedheraldycznej tradycji wy-
obrażeń oraz zbyt ścisłym izolowaniem tzw. Wappen-
kunst od właściwej Wappenkunde).

2 Wypowiedzi tego rodzaju zdarzały się tak czę-
sto, że ich szczegółowsza dokumentacja wydaje się
być rzeczą zbędną. Jeszcze przed- i powojenne
publikacje M. Gumowskiego, obok mniej czy
bardziej trafnych wykładni historycznych do symbo-
liki godeł, zawierają sporo wniosków schematycznie
uproszczonych i sformułowania na rzecz przypadko-
wego doboru niektórych wyobrażeń, por. np. Naj-
starsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV wieku,
Toruń 1960, s. 16, oraz przy opisach pieczęci, passim.
Podobnie M. Gumowski, Herby miast polskich.
Warszawa 1960, s. 28.