DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Gromadzki, Jan: Iluminowane księgi liturgiczne z kościoła farnego św. Marii Magdaleny we Wrocławiu: (ze szczególnym uwzględnieniem najstarszych, z około połowy XIV w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48107#0034
30
Jan Gromadzki
zastosowanie. Liturgia przy bocznych ołtarzach
-jak można sądzić - ustała, a do tej sprawowanej
przy ołtarzu głównym nie potrzebowano aż tylu
ksiąg. Części z nich używano jednak nadal. Stracił
wprawdzie znaczenie kult świętych, ale podsta-
wowe święta kościelne oraz liturgia maryjna pozo-
stały aktualne i dlatego np. księgi używane dawniej
w chórze głównym - dwutomowy antyfonarz
M 1243 - M 1244, psałterze M 1122-Ml 123,
graduał M 1194 - dalej były wykorzystywane,
jak o tym świadczą liczne uzupełnienia pocho-
dzące już z XVI w. Antyfonarz został nawet
w 1788 r. poddany restauracji i otrzymał nową
oprawę. W XVI w. zasób dawnych ksiąg uzupeł-
niono o nowe manuskrypty liturgiczne — zestaw
muzykaliów z tej epoki w dawnym katalogu liczy
45 pozycji (obecnie znajdują się one głównie
w Staatsbibliothek w Berlinie). W 1591 r. powstały
kolejne pięknie iluminowane księgi: dwa bliź-
niacze woluminy kaligrafowane i iluminowane
przez Caspara Raucha (il. 39), służące do liturgii
godzin kanonicznych na cały rok kościelny (w tym
liturgii maryjnej). Natomiast w 1603 r. powstało
Ordo Sacrarum Cantionum Latinarum Divinorumque
Officiorum ufundowane przez Michaela Ftirsta
von Kupferberga, o podobnych, późnorenesan-
sowych cechach stylowych i również odznacza-
jące się znakomitą kaligrafią (il. 40). Na wiek
XVII datować można również niewielki, perga-
minowy Ritus Baptizandi, spisany po niemiecku
bardzo ozdobnym, barokowym pismem z wielo-
barwnymi, ale tylko kaligraficznymi inicjałami
(BUWr. OR, sygn. R 2966 wol. 1, jego późniejsza
i skromniejsza kopia ma sygnaturę R 2966 wol. 2).
Znamienne, że poza ostatnią, wszystkie te księgi
były spisane w języku łacińskim, a z Ordo wynika,
że łacina jeszcze na początku XVII w. była domi-
nującym językiem liturgii w farze magdaleńskiej.
Głównym środkiem wyrazu tych nowych,
protestanckich ksiąg liturgicznych jest wyszukana,
kaligrafia i wielobarwne inicjały ornamentalne.
Podobnie wyglądały zapewne księgi z kościoła św.
Elżbiety, za czym przemawia zachowany fragment
jednej z nich, ufundowanej w 1680 r. (BUWr. OR,
w tzw. zbiorze rozsypów, Nr 210). Skupiona na
kaligrafii forma ksiąg protestanckich odróżnia je od
39. Księga do liturgii godzin kanonicznych, 1599, koniec tekstu i rozeta z kolofonem. BUWr. OR, sygn. Akc. 1968/254, £ 106v-107r.
Fot. J. Gromadzki.
Jan Gromadzki
zastosowanie. Liturgia przy bocznych ołtarzach
-jak można sądzić - ustała, a do tej sprawowanej
przy ołtarzu głównym nie potrzebowano aż tylu
ksiąg. Części z nich używano jednak nadal. Stracił
wprawdzie znaczenie kult świętych, ale podsta-
wowe święta kościelne oraz liturgia maryjna pozo-
stały aktualne i dlatego np. księgi używane dawniej
w chórze głównym - dwutomowy antyfonarz
M 1243 - M 1244, psałterze M 1122-Ml 123,
graduał M 1194 - dalej były wykorzystywane,
jak o tym świadczą liczne uzupełnienia pocho-
dzące już z XVI w. Antyfonarz został nawet
w 1788 r. poddany restauracji i otrzymał nową
oprawę. W XVI w. zasób dawnych ksiąg uzupeł-
niono o nowe manuskrypty liturgiczne — zestaw
muzykaliów z tej epoki w dawnym katalogu liczy
45 pozycji (obecnie znajdują się one głównie
w Staatsbibliothek w Berlinie). W 1591 r. powstały
kolejne pięknie iluminowane księgi: dwa bliź-
niacze woluminy kaligrafowane i iluminowane
przez Caspara Raucha (il. 39), służące do liturgii
godzin kanonicznych na cały rok kościelny (w tym
liturgii maryjnej). Natomiast w 1603 r. powstało
Ordo Sacrarum Cantionum Latinarum Divinorumque
Officiorum ufundowane przez Michaela Ftirsta
von Kupferberga, o podobnych, późnorenesan-
sowych cechach stylowych i również odznacza-
jące się znakomitą kaligrafią (il. 40). Na wiek
XVII datować można również niewielki, perga-
minowy Ritus Baptizandi, spisany po niemiecku
bardzo ozdobnym, barokowym pismem z wielo-
barwnymi, ale tylko kaligraficznymi inicjałami
(BUWr. OR, sygn. R 2966 wol. 1, jego późniejsza
i skromniejsza kopia ma sygnaturę R 2966 wol. 2).
Znamienne, że poza ostatnią, wszystkie te księgi
były spisane w języku łacińskim, a z Ordo wynika,
że łacina jeszcze na początku XVII w. była domi-
nującym językiem liturgii w farze magdaleńskiej.
Głównym środkiem wyrazu tych nowych,
protestanckich ksiąg liturgicznych jest wyszukana,
kaligrafia i wielobarwne inicjały ornamentalne.
Podobnie wyglądały zapewne księgi z kościoła św.
Elżbiety, za czym przemawia zachowany fragment
jednej z nich, ufundowanej w 1680 r. (BUWr. OR,
w tzw. zbiorze rozsypów, Nr 210). Skupiona na
kaligrafii forma ksiąg protestanckich odróżnia je od
39. Księga do liturgii godzin kanonicznych, 1599, koniec tekstu i rozeta z kolofonem. BUWr. OR, sygn. Akc. 1968/254, £ 106v-107r.
Fot. J. Gromadzki.