DOI Artikel:
Betlej, Andrzej: Kościół OO. Bernardynów w Gwoźdźcu i architekt Franciszek Ksawery Kulczycki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22258#0066
64
Andrzej Betlej
w Gwoźdźcu. Fundator zobowiązał się do wzniesienia własnym sumptem
kościoła pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
i klasztoru dla dwunastu zakonników, do należytego zaopatrzenia zakrystii
i biblioteki oraz do nadania odpowiednich terenów dla ogrodu zakonnego.
Formalną prośbę o przyjęcie placówki do prowincji ruskiej wniosła jednakże
już wdowa po kniaziu Michale — Zofia z Potockich, w dniu 10 III 1721,
potwierdzając zarazem fundację męża. 18 XII 1722 uzyskano zatwierdzenie
fundacji przez generała zakonu. Akty fundacyjne zostały oblatowane przez
Puzyninę w metryce koronnej i w aktach grodzkich lwowskich w r. 1723.
Dopiero jednak, gdy w r. 1728 spłonął drewniany kościół z klasztorem, po
początkowym ponownym wzniesieniu drewnianej rezydencji dla kilku zakon-
ników, rozpoczęto budowę nowego kościoła, tym razem murowanego. Zofia
Puzynina, wówczas już żona Ludwika Kalinowskiego, starosty Winnickiego,
w swym testamencie z 17 VIII 1729 zapisała nowe sumy i swe kosztowności na tę
budowę, którą poprowadził już dalej Ludwik Kalinowski i inni jej spadkobiercy
(a później także samego Ludwika). Dopiero 27 VI 1730 jeden z kanoników
lwowskich został wysłany w celu poświęcenia kamienia węgielnego. Dnia 17 II
1734 Kalinowski raz jeszcze potwierdził przyznane fundacją Puzynów uposaże-
nie. Budowa poszła dość szybko prowadzona przez gwardiana O. Alojzego
Jabłonowskiego i świątynię poświęcono przed ostatecznym jej ukończeniem.
Była to budowla murowana, jednonawowa, z dwoma wieżami.
Proces wyposażania klasztoru trwał jednak jeszcze dość długo. W r. 1734
stanął ołtarz św. Franciszka, dzięki hojności starościny olchowskiej Marii
Koziebrodzkiej. W r. 1736 postawiono ołtarz p.w. św. Antoniego, staraniem
Tekli z Kalinowskich Bielskiej, pozłocony i pomalowany „colore chinico". Do
tego ołtarza Stanisław Kostka Puzyna, starosta upicki, sprawił pozłacaną
sukienkę. W r. 1739 został ufundowany ołtarz główny przez Michała Wróblews-
kiego, cześnika owruckiego i Teklę Bielską. W tym samym roku z fundacji
niejakiego Malinowskiego, komisarza kasztelana sochaczewskiego wystawiono
ołtarz św. Tadeusza. W r. 1742 sprawiono organy, jednakże już w r. 1762
powstały nowe, dzięki staraniom O. Kapistrana Bertranda. W r. 1756 zbudowa-
no ambonę, także z fundacji Telki Bielskiej, złoconą staraniem Józefa i Marian-
ny z Kalinowskich Ponińskich. Dwa lata później powstał ołtarz p.w. św. Anny
(fundacja Katarzyny Wróblewskiej), w r. 1759 — p.w. św. Jana z Dukli
(Fundacja Stanisława Puzyny), a w r. 1760 — p.w. Niepokalanego Poczęcia
Najśw. Marii Panny. W r. 1763 „antepedia arte sculptoria fabricata sunt sumptu
Stanislai Puzyna Capitanei Upitcensis" dla ołtarzy mniejszych, a w 1768 r.
powstało antependium ołtarza głównego10. Budowa klasztoru trwała od 1730
do 1740 roku, kiedy to placówka uzyskała rangę konwentu formalnego11.
W r. 1770, podczas zarazy panującej na terenach wschodnich Rzeczypos-
politej wymarli wszyscy przebywający w Gwoźdźcu zakonnicy. Kościół i klasz-
tor stały puste i popadały w ruinę. Dopiero w r. 1773, dzięki nowemu
gwardianowi, O. Eukarpiuszowi Weiglowi, podjęto remont świątyni, według
Andrzej Betlej
w Gwoźdźcu. Fundator zobowiązał się do wzniesienia własnym sumptem
kościoła pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
i klasztoru dla dwunastu zakonników, do należytego zaopatrzenia zakrystii
i biblioteki oraz do nadania odpowiednich terenów dla ogrodu zakonnego.
Formalną prośbę o przyjęcie placówki do prowincji ruskiej wniosła jednakże
już wdowa po kniaziu Michale — Zofia z Potockich, w dniu 10 III 1721,
potwierdzając zarazem fundację męża. 18 XII 1722 uzyskano zatwierdzenie
fundacji przez generała zakonu. Akty fundacyjne zostały oblatowane przez
Puzyninę w metryce koronnej i w aktach grodzkich lwowskich w r. 1723.
Dopiero jednak, gdy w r. 1728 spłonął drewniany kościół z klasztorem, po
początkowym ponownym wzniesieniu drewnianej rezydencji dla kilku zakon-
ników, rozpoczęto budowę nowego kościoła, tym razem murowanego. Zofia
Puzynina, wówczas już żona Ludwika Kalinowskiego, starosty Winnickiego,
w swym testamencie z 17 VIII 1729 zapisała nowe sumy i swe kosztowności na tę
budowę, którą poprowadził już dalej Ludwik Kalinowski i inni jej spadkobiercy
(a później także samego Ludwika). Dopiero 27 VI 1730 jeden z kanoników
lwowskich został wysłany w celu poświęcenia kamienia węgielnego. Dnia 17 II
1734 Kalinowski raz jeszcze potwierdził przyznane fundacją Puzynów uposaże-
nie. Budowa poszła dość szybko prowadzona przez gwardiana O. Alojzego
Jabłonowskiego i świątynię poświęcono przed ostatecznym jej ukończeniem.
Była to budowla murowana, jednonawowa, z dwoma wieżami.
Proces wyposażania klasztoru trwał jednak jeszcze dość długo. W r. 1734
stanął ołtarz św. Franciszka, dzięki hojności starościny olchowskiej Marii
Koziebrodzkiej. W r. 1736 postawiono ołtarz p.w. św. Antoniego, staraniem
Tekli z Kalinowskich Bielskiej, pozłocony i pomalowany „colore chinico". Do
tego ołtarza Stanisław Kostka Puzyna, starosta upicki, sprawił pozłacaną
sukienkę. W r. 1739 został ufundowany ołtarz główny przez Michała Wróblews-
kiego, cześnika owruckiego i Teklę Bielską. W tym samym roku z fundacji
niejakiego Malinowskiego, komisarza kasztelana sochaczewskiego wystawiono
ołtarz św. Tadeusza. W r. 1742 sprawiono organy, jednakże już w r. 1762
powstały nowe, dzięki staraniom O. Kapistrana Bertranda. W r. 1756 zbudowa-
no ambonę, także z fundacji Telki Bielskiej, złoconą staraniem Józefa i Marian-
ny z Kalinowskich Ponińskich. Dwa lata później powstał ołtarz p.w. św. Anny
(fundacja Katarzyny Wróblewskiej), w r. 1759 — p.w. św. Jana z Dukli
(Fundacja Stanisława Puzyny), a w r. 1760 — p.w. Niepokalanego Poczęcia
Najśw. Marii Panny. W r. 1763 „antepedia arte sculptoria fabricata sunt sumptu
Stanislai Puzyna Capitanei Upitcensis" dla ołtarzy mniejszych, a w 1768 r.
powstało antependium ołtarza głównego10. Budowa klasztoru trwała od 1730
do 1740 roku, kiedy to placówka uzyskała rangę konwentu formalnego11.
W r. 1770, podczas zarazy panującej na terenach wschodnich Rzeczypos-
politej wymarli wszyscy przebywający w Gwoźdźcu zakonnicy. Kościół i klasz-
tor stały puste i popadały w ruinę. Dopiero w r. 1773, dzięki nowemu
gwardianowi, O. Eukarpiuszowi Weiglowi, podjęto remont świątyni, według