DOI Artikel:
Jamski, Piotr: Wyjazd inwentaryzacyjny na Litwę 1993
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22258#0158
156
Piotr Jamski
Przechodząc do spostrzeżeń poczynionych już podczas samych badań
terenowych, zwrócimy w pierwszej kolejności uwagę na zagadnienia wiążące
się z architekturą. Jak już wspomnieliśmy, obiekty przez nas inwentaryzowane
nie należą do najstarszych, nie są też zabytkami najwyższej klasy. Wśród nich
można wyróżnić grupę drewnianych, anonimowych kościołów, jak te w Nor-
wiliszkach, Miednikach, Rudominie, wybudowanych na początku XX w.
Innym problemem są świątynie, w których przejęto elementy sztuki
wysokiej, wulgaryzując je i upraszczając, czego przykładem jest drewniany
kościół w Solecznikach z sześciokolumnowym portykiem i trójkątnym tym-
panonem. Drugi obiekt, w którym spotykamy prowincjonalny klasycyzm, to
kościółek w Mickunach, z r. 1826.
Następną grupę stanowią historyzujące obiekty z 2. poł. XIX w., jak
łącząca neogotyk z neorenesansem świątynia w Mejszagole z lat 1862-65,
neogotyckie Ławaryszki z lat 1899-1906 i świątynia w Rudominie, także
nawiązująca do gotyku. Podczas naszych badań spotkaliśmy się z problemem
przeróbek obiektów sakralnych. Dotyczy to przede wszystkim przejmowania
kościołów katolickich przez cerkiew prawosławną w ciągu XIX w. Możemy
wyróżnić dwa momenty nasilania się takich działań. Pierwszy przypada na lata
trzydzieste i tu za przykład może służyć nieistniejący już dzisiaj kościół
w Norwiliszkach czy w Miednikach, drugi na lata sześćdziesiąte, kiedy to
zamknięto kościoły w Szumsku, Kienie, Rudominie, Mickunach, Solecznikach
Małych, z których kilka jednocześnie przekształcono na cerkwie. Znamienny
jest fakt, iż poza obiektem w Szumsku elementy kojarzące się ze sztuką
cerkiewną nie przetrwały do naszych czasów.
Olbrzymie zmiany możemy dostrzec w założeniach klasztornych, np.
w Trynopolu, w którym prawdopodobnie do dziś barokowy kościół pełni funkq"ę
magazynu, a zdewastowany klasztor stanowi siedzibę spółdzielni transportowej.
W odróżnieniu od wyżej wymienionych obiektów kościół w Suderwie,
przypisywany Wawrzyńcowi Guce wieżowi, charakteryzuje się wysoką klasą
artystyczną, jak również świetnym stanem zachowania. W niszach tej klasycys-
tycznej rotundy przetrwały rzeźby Apostołów dłuta Pulmana (il. 9). Drugim
przypadkiem, w którym ustalone zostało autorstwo obiektu jest kościół
w Szumsku, projektowany i budowany w latach 1769-1789 przez Tomasza
Rusela. Fakt, że jak dotąd znani są twórcy tylko tych dwóch kościołów,
dowodzi potrzeby systematycznych badań.
Przyczyną niezrealizowania przez nas w całości, zaplanowanych wcześ-
niej działań, była obfitość wyposażenia kościelnego. To niespodziewane
bogactwo nie szło w parze z ciężarem gatunkowym. W większości parafii
zastaliśmy pełne wyposażenie, o które gospodarze bardzo różnie dbali.
Przedstawiamy tu kilka przykładów przedmiotów z różnych epok i grup.
Wymieniając je chcielibyśmy jedynie ukazać bogactwo i różnorodność obiek-
tów, wśród których są dzieła zasługujące na uwagę ze względów artystycznych,
ale i również ciekawostki określające specyfikę tego regionu.
Piotr Jamski
Przechodząc do spostrzeżeń poczynionych już podczas samych badań
terenowych, zwrócimy w pierwszej kolejności uwagę na zagadnienia wiążące
się z architekturą. Jak już wspomnieliśmy, obiekty przez nas inwentaryzowane
nie należą do najstarszych, nie są też zabytkami najwyższej klasy. Wśród nich
można wyróżnić grupę drewnianych, anonimowych kościołów, jak te w Nor-
wiliszkach, Miednikach, Rudominie, wybudowanych na początku XX w.
Innym problemem są świątynie, w których przejęto elementy sztuki
wysokiej, wulgaryzując je i upraszczając, czego przykładem jest drewniany
kościół w Solecznikach z sześciokolumnowym portykiem i trójkątnym tym-
panonem. Drugi obiekt, w którym spotykamy prowincjonalny klasycyzm, to
kościółek w Mickunach, z r. 1826.
Następną grupę stanowią historyzujące obiekty z 2. poł. XIX w., jak
łącząca neogotyk z neorenesansem świątynia w Mejszagole z lat 1862-65,
neogotyckie Ławaryszki z lat 1899-1906 i świątynia w Rudominie, także
nawiązująca do gotyku. Podczas naszych badań spotkaliśmy się z problemem
przeróbek obiektów sakralnych. Dotyczy to przede wszystkim przejmowania
kościołów katolickich przez cerkiew prawosławną w ciągu XIX w. Możemy
wyróżnić dwa momenty nasilania się takich działań. Pierwszy przypada na lata
trzydzieste i tu za przykład może służyć nieistniejący już dzisiaj kościół
w Norwiliszkach czy w Miednikach, drugi na lata sześćdziesiąte, kiedy to
zamknięto kościoły w Szumsku, Kienie, Rudominie, Mickunach, Solecznikach
Małych, z których kilka jednocześnie przekształcono na cerkwie. Znamienny
jest fakt, iż poza obiektem w Szumsku elementy kojarzące się ze sztuką
cerkiewną nie przetrwały do naszych czasów.
Olbrzymie zmiany możemy dostrzec w założeniach klasztornych, np.
w Trynopolu, w którym prawdopodobnie do dziś barokowy kościół pełni funkq"ę
magazynu, a zdewastowany klasztor stanowi siedzibę spółdzielni transportowej.
W odróżnieniu od wyżej wymienionych obiektów kościół w Suderwie,
przypisywany Wawrzyńcowi Guce wieżowi, charakteryzuje się wysoką klasą
artystyczną, jak również świetnym stanem zachowania. W niszach tej klasycys-
tycznej rotundy przetrwały rzeźby Apostołów dłuta Pulmana (il. 9). Drugim
przypadkiem, w którym ustalone zostało autorstwo obiektu jest kościół
w Szumsku, projektowany i budowany w latach 1769-1789 przez Tomasza
Rusela. Fakt, że jak dotąd znani są twórcy tylko tych dwóch kościołów,
dowodzi potrzeby systematycznych badań.
Przyczyną niezrealizowania przez nas w całości, zaplanowanych wcześ-
niej działań, była obfitość wyposażenia kościelnego. To niespodziewane
bogactwo nie szło w parze z ciężarem gatunkowym. W większości parafii
zastaliśmy pełne wyposażenie, o które gospodarze bardzo różnie dbali.
Przedstawiamy tu kilka przykładów przedmiotów z różnych epok i grup.
Wymieniając je chcielibyśmy jedynie ukazać bogactwo i różnorodność obiek-
tów, wśród których są dzieła zasługujące na uwagę ze względów artystycznych,
ale i również ciekawostki określające specyfikę tego regionu.