DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Gmach kolegium Teatynów we Lwowie i jego twórcy - Salvi i Chiaveri
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0058
56
Jerzy Kowalczyk
Kolegium teatynów zostało zamknięte - podobnie jak wiele innych klasztorów -
w r. 1784 wskutek zarządzenia cesarza Józefa II. Gmach, zwany Czerwonym Klaszto-
rem (od czerwonej dachówki), został oddany na koszary artylerii33 (il. 1). Rozbudowa
przeprowadzona przez wojsko nie tylko uszanowała barokową architekturę dawnego
kolegium, ale ją umiejętnie dopełniła. Powtórzono bowiem w elewacji frontowej po
lewej stronie pięcioosiową partię fasady. Doprowadzono tym samym skrzydło z fasa-
dą do stanu zgodnego z barokowym projektem włoskich architektów (il. 1, 6).
Koncepcje austriackich inżynierów wojskowych uzupełnienia gmachu dawnego
kolegium były trzy. Pierwsza - niestety nie datowana - autorstwa M. von Brauna,
przewidywała znaczną rozbudowę do formy wydłużonego zamkniętego czworoboku.
Skrzydło frontowe od strony miasta miało być nie tylko dopełnione, ale wydłużone z
powtórzeniem wklęsłego przęsła środkowego34 35 (il. 2). Drugi wariant, autorstwa Maxa
von Crufs z r. 1807, przewidywał tylko dodanie traktu komunikacyjnego przy oby-
dwu skrzydłach od strony dziedzińca oraz dostawienie ryzalitu w połowie dłuższego
skrzydła na pomieszczenie klatki schodowej i ubikacji. Trakt komunikacyjny, dobu-
dowany na wysokość trzech kondygnacji, miał być na zewnątrz otwarty, bądź muro-
wanymi arkadami, bądź konstrukcją drewnianą na słupach33 (il. 3, 4). Trzeci wariant,
projektu inż. Josepha Markla z r. 1818, przewidywał pozostawienie długiego skrzydła
południowego nadal jako dwutraktowego. Miało być natomiast przedłużone i posze-
rzone skrzydło frontowe oraz dostawione analogiczne skrzydło od strony wschodniej.
Przy krótszych skrzydłach miał być włączony otwarty trakt komunikacyjny z arka-
dami36 (il. 5). Ten wariant został przyjęty do realizacji, ale bez otwartych krużgan-
ków. Świadczy o tym widok Czerwonego Klasztoru utrwalony na rysunku i litografii
Karola Auera z r. 1837 (il. 6). Nie dotarłem do źródłowej informacji, kiedy wprowa-
dzono dalsze zmiany w stosunku do widoku Auera. Polegają one na podwyższeniu
budynku o niską kondygnację poddasza, przy jednoczesnym zachowaniu wydatnego
gzymsu. Układ wnętrz ulegał wielokrotnym przekształceniom spowodowanym przez
kolejnych użytkowników37.
Z wielkiego założenia projektowanego przez Sałviego i Chiaverego dla teatynów
zdążono przed kasatą zrealizować tylko półtora skrzydła o trzech kondygnacjach. A
więc dwudziestoosiowe skrzydło południowe oraz połowę skrzydła zachodniego,
frontowego, od strony miasta. Skrzydło to, zamierzone jako jedenastoosiowe, zostało
dopełnione przez architekta wojskowego po r. 1818.
Bryła budynku jest skromna. Fasada pośrodku i na narożach została opięta
zdwojonymi toskańskimi pilastrami wielkiego porządku, kondygnacje zaakcentowano
pasami kordonowymi i zwieńczono potężnym gzymsem. Środek fasady z wejściem
został zaakcentowany wgłębnym przęsłem z przełamanymi pilastrami, sugerującymi
flankowanie przęsła filarami przyściennymi (il. 7). Bogato profilowany portal zwień-
czony jest wydatnym gzymsem i fryzem esowato wygiętym. Obramienia okienne w
przęśle środkowym również są bardziej okazałe. Na I piętrze zamknięte półkoliście.
’’ ’ M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lwów 1925, s. 184; Wujcyk, op. cit.
14 CPAH-Lw., 726-1-1370; wszystkie fotografie archiwalnych przekazów architektonicznych zawdzię-
czam Wołodymyrowi Wujcykowi.
35 CPAH-Lw., 726-1-1370, ark. 2, 3.
3(1 Ibidem.
37 W r. 1985 został opracowany przez arch. Annę Nowakowską projekt rozbudowy gmachu, zapewne w
związku z adaptacją na zakład przemysłowy.
Jerzy Kowalczyk
Kolegium teatynów zostało zamknięte - podobnie jak wiele innych klasztorów -
w r. 1784 wskutek zarządzenia cesarza Józefa II. Gmach, zwany Czerwonym Klaszto-
rem (od czerwonej dachówki), został oddany na koszary artylerii33 (il. 1). Rozbudowa
przeprowadzona przez wojsko nie tylko uszanowała barokową architekturę dawnego
kolegium, ale ją umiejętnie dopełniła. Powtórzono bowiem w elewacji frontowej po
lewej stronie pięcioosiową partię fasady. Doprowadzono tym samym skrzydło z fasa-
dą do stanu zgodnego z barokowym projektem włoskich architektów (il. 1, 6).
Koncepcje austriackich inżynierów wojskowych uzupełnienia gmachu dawnego
kolegium były trzy. Pierwsza - niestety nie datowana - autorstwa M. von Brauna,
przewidywała znaczną rozbudowę do formy wydłużonego zamkniętego czworoboku.
Skrzydło frontowe od strony miasta miało być nie tylko dopełnione, ale wydłużone z
powtórzeniem wklęsłego przęsła środkowego34 35 (il. 2). Drugi wariant, autorstwa Maxa
von Crufs z r. 1807, przewidywał tylko dodanie traktu komunikacyjnego przy oby-
dwu skrzydłach od strony dziedzińca oraz dostawienie ryzalitu w połowie dłuższego
skrzydła na pomieszczenie klatki schodowej i ubikacji. Trakt komunikacyjny, dobu-
dowany na wysokość trzech kondygnacji, miał być na zewnątrz otwarty, bądź muro-
wanymi arkadami, bądź konstrukcją drewnianą na słupach33 (il. 3, 4). Trzeci wariant,
projektu inż. Josepha Markla z r. 1818, przewidywał pozostawienie długiego skrzydła
południowego nadal jako dwutraktowego. Miało być natomiast przedłużone i posze-
rzone skrzydło frontowe oraz dostawione analogiczne skrzydło od strony wschodniej.
Przy krótszych skrzydłach miał być włączony otwarty trakt komunikacyjny z arka-
dami36 (il. 5). Ten wariant został przyjęty do realizacji, ale bez otwartych krużgan-
ków. Świadczy o tym widok Czerwonego Klasztoru utrwalony na rysunku i litografii
Karola Auera z r. 1837 (il. 6). Nie dotarłem do źródłowej informacji, kiedy wprowa-
dzono dalsze zmiany w stosunku do widoku Auera. Polegają one na podwyższeniu
budynku o niską kondygnację poddasza, przy jednoczesnym zachowaniu wydatnego
gzymsu. Układ wnętrz ulegał wielokrotnym przekształceniom spowodowanym przez
kolejnych użytkowników37.
Z wielkiego założenia projektowanego przez Sałviego i Chiaverego dla teatynów
zdążono przed kasatą zrealizować tylko półtora skrzydła o trzech kondygnacjach. A
więc dwudziestoosiowe skrzydło południowe oraz połowę skrzydła zachodniego,
frontowego, od strony miasta. Skrzydło to, zamierzone jako jedenastoosiowe, zostało
dopełnione przez architekta wojskowego po r. 1818.
Bryła budynku jest skromna. Fasada pośrodku i na narożach została opięta
zdwojonymi toskańskimi pilastrami wielkiego porządku, kondygnacje zaakcentowano
pasami kordonowymi i zwieńczono potężnym gzymsem. Środek fasady z wejściem
został zaakcentowany wgłębnym przęsłem z przełamanymi pilastrami, sugerującymi
flankowanie przęsła filarami przyściennymi (il. 7). Bogato profilowany portal zwień-
czony jest wydatnym gzymsem i fryzem esowato wygiętym. Obramienia okienne w
przęśle środkowym również są bardziej okazałe. Na I piętrze zamknięte półkoliście.
’’ ’ M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lwów 1925, s. 184; Wujcyk, op. cit.
14 CPAH-Lw., 726-1-1370; wszystkie fotografie archiwalnych przekazów architektonicznych zawdzię-
czam Wołodymyrowi Wujcykowi.
35 CPAH-Lw., 726-1-1370, ark. 2, 3.
3(1 Ibidem.
37 W r. 1985 został opracowany przez arch. Annę Nowakowską projekt rozbudowy gmachu, zapewne w
związku z adaptacją na zakład przemysłowy.