DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Katedra Sw. Jura we Lwowie a tradycyjna architektura cerkiewna Rusi Czerownej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0068
66
Piotr Krasny
także posłużyć do stworzenia swoistych modeli pomocnych przy badaniach nad archi-
tekturą innych cerkwi.
Szczególnie ważnym, „modelowym” walorem lwowskiej katedry jest klarowny
system organizacyjny jej „fabryki”. Budowa cerkwi świętojurskiej była finansowana
przez dwóch kolejnych biskupów lwowskich, tak więc w jej trakcie nie mogło dojść
do konfliktu pomiędzy władzami kościelnymi i inwestorem. Szeptyccy dysponowali
znacznymi środkami finansowymi, czerpanymi z dużych dóbr stołowych biskupów
lwowskich i katedratyku zbieranego w rozległej diecezji5. Atanazy Szeptycki był
znany z władczego charakteru, czemu dał także wyraz odpowiadając gwałtownie na
krytykę „fabryki” świętojurskiej zgłoszonej dość niepewnie przez bazylianów6. Jego
bratankowi zarzucano też nieustępliwość i apodyktyczne usposobienie7. Można więc
przypuszczać, że obaj biskupi usuwali zdecydowanie wszystkie przeszkody na drodze
do swobodnej realizacji swoich koncepcji dotyczących ukształtowania lwowskiej
cerkwi katedralnej8. Ich szczegółowe dyspozycje dla Meretyna zostały utrwalone w
kolejnych kontraktach9. Wydaje się więc, że w ukształtowaniu architektury katedry
Św. Jura można oddzielić dość wyraźnie schematy narzucone przez inwestorów i
samodzielne rozwiązania architekta. Odpowiednio ukierunkowane badania nad tą
budowlą, mogą stanowić więc istotny przyczynek do opisania poglądów elity Kościo-
ła unickiego na temat kształtowania świątyń tego wyznania po jego wielkiej reformie
dokonanej w r. 1720 na synodzie zamojskim.
XVIII stulecie jest uważane za złoty wiek Kościoła unickiego w Rzeczypospoli-
tej. W tym okresie wzniesiono szczególnie wiele okazałych cerkwi, w których stoso-
wano z upodobaniem formy dojrzałego baroku, osiągając często wybitne rezultaty
artystyczne. Znakomitą charakterystykę tego zjawiska przedstawił Jerzy Kowalczyk,
określając je jako okcydentalizację i latynizacją architektury cerkiewnej10 11. Wśród
„zokcydentalizowanych” cerkwi wymienianych przez Kowalczyka znalazła się także
katedra Św. Jura". Owa efektowna późnobarokowa budowla o lekko falujących ścia-
nach i bogatej dekoracji rzeźbiarskiej (ii. 1) mieściła się znakomicie w modusie styli-
stycznym charakterystycznym dla najokazalszych cerkwi unickich w Rzeczypospoli-
tej w w. XVIII. Trzeba jednak zauważyć, że różniła się ona zdecydowanie od więk-
szości owych świątyń układem przestrzennym i sposobem opracowania bryły.
W przeważającej części katedr unickich i w licznych okazałych cerkwiach bazy-
liańskich powtarzano w owym stuleciu schemat świątyni bazylikowej, z mocno za-
znaczonym transeptem i kopułą w krzyżu oraz z monumentalną dwuwieżową fasadą.
Taki układ przestrzenny miał istotne walory duszpasterskie, pozwalał bowiem pomie-
7 S. Nabywaniec, Unicka archidiecezja kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana
Filipa Wotodkowicza 1762-1778, Rzeszów 1998, s. 373-374.
6 Zob. Mańkowski, Lwowskie kościoły..., s. 102-103.
7 Nabywaniec, op. cit., s. 203-204.
s Mańkowski, Lwowskie kościoły..., s. 100, 102-103, 123-124.
9 Ibidem, s. 107-110, 141-145.'
10 J. Kowalczyk, Latynizacja i okcydentalizacja architektury greckokatolickiej w XVIII wieku, ,,BHS”, 42,
1980, s. 347-362."
11 Kowalczyk, Latynizacja..., s. 356.
Piotr Krasny
także posłużyć do stworzenia swoistych modeli pomocnych przy badaniach nad archi-
tekturą innych cerkwi.
Szczególnie ważnym, „modelowym” walorem lwowskiej katedry jest klarowny
system organizacyjny jej „fabryki”. Budowa cerkwi świętojurskiej była finansowana
przez dwóch kolejnych biskupów lwowskich, tak więc w jej trakcie nie mogło dojść
do konfliktu pomiędzy władzami kościelnymi i inwestorem. Szeptyccy dysponowali
znacznymi środkami finansowymi, czerpanymi z dużych dóbr stołowych biskupów
lwowskich i katedratyku zbieranego w rozległej diecezji5. Atanazy Szeptycki był
znany z władczego charakteru, czemu dał także wyraz odpowiadając gwałtownie na
krytykę „fabryki” świętojurskiej zgłoszonej dość niepewnie przez bazylianów6. Jego
bratankowi zarzucano też nieustępliwość i apodyktyczne usposobienie7. Można więc
przypuszczać, że obaj biskupi usuwali zdecydowanie wszystkie przeszkody na drodze
do swobodnej realizacji swoich koncepcji dotyczących ukształtowania lwowskiej
cerkwi katedralnej8. Ich szczegółowe dyspozycje dla Meretyna zostały utrwalone w
kolejnych kontraktach9. Wydaje się więc, że w ukształtowaniu architektury katedry
Św. Jura można oddzielić dość wyraźnie schematy narzucone przez inwestorów i
samodzielne rozwiązania architekta. Odpowiednio ukierunkowane badania nad tą
budowlą, mogą stanowić więc istotny przyczynek do opisania poglądów elity Kościo-
ła unickiego na temat kształtowania świątyń tego wyznania po jego wielkiej reformie
dokonanej w r. 1720 na synodzie zamojskim.
XVIII stulecie jest uważane za złoty wiek Kościoła unickiego w Rzeczypospoli-
tej. W tym okresie wzniesiono szczególnie wiele okazałych cerkwi, w których stoso-
wano z upodobaniem formy dojrzałego baroku, osiągając często wybitne rezultaty
artystyczne. Znakomitą charakterystykę tego zjawiska przedstawił Jerzy Kowalczyk,
określając je jako okcydentalizację i latynizacją architektury cerkiewnej10 11. Wśród
„zokcydentalizowanych” cerkwi wymienianych przez Kowalczyka znalazła się także
katedra Św. Jura". Owa efektowna późnobarokowa budowla o lekko falujących ścia-
nach i bogatej dekoracji rzeźbiarskiej (ii. 1) mieściła się znakomicie w modusie styli-
stycznym charakterystycznym dla najokazalszych cerkwi unickich w Rzeczypospoli-
tej w w. XVIII. Trzeba jednak zauważyć, że różniła się ona zdecydowanie od więk-
szości owych świątyń układem przestrzennym i sposobem opracowania bryły.
W przeważającej części katedr unickich i w licznych okazałych cerkwiach bazy-
liańskich powtarzano w owym stuleciu schemat świątyni bazylikowej, z mocno za-
znaczonym transeptem i kopułą w krzyżu oraz z monumentalną dwuwieżową fasadą.
Taki układ przestrzenny miał istotne walory duszpasterskie, pozwalał bowiem pomie-
7 S. Nabywaniec, Unicka archidiecezja kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana
Filipa Wotodkowicza 1762-1778, Rzeszów 1998, s. 373-374.
6 Zob. Mańkowski, Lwowskie kościoły..., s. 102-103.
7 Nabywaniec, op. cit., s. 203-204.
s Mańkowski, Lwowskie kościoły..., s. 100, 102-103, 123-124.
9 Ibidem, s. 107-110, 141-145.'
10 J. Kowalczyk, Latynizacja i okcydentalizacja architektury greckokatolickiej w XVIII wieku, ,,BHS”, 42,
1980, s. 347-362."
11 Kowalczyk, Latynizacja..., s. 356.