DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Nagrobek Lwa Sapiehy i jego żon w kościele Bernardynek w Wilnie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0138
136
Michał Wardzyński
starczył informacji o tym, że nagrobek powstał jeszcze za życia fundatora* 6. Józef
Ignacy Kraszewski w monografii historycznej miasta Wilna wymienił w r. 1840 na-
zwisko Franciszka Krakowczyka, jako jego wykonawcy, nie podając jednak źródła
informacji7. Atrybucję tę potwierdzili XX-wieczni badacze kościoła Św. Michała:
Zygmunt Hendel8 i Władysław Zahorski9, rozszerzając ramy czasu powstania pomni-
ka (przed 1633-36)l0 11. W literaturze litewskiej przełom w badaniach przyniosła w r.
1970 publikacja Marii Matuśakaite, w której przedstawiono nową hipotezę atrybucyj-
ną mówiącą o zaprojektowaniu i wykonaniu okazałej obudowy architektonicznej
pomnika przez znanego rzeźbiarza północnowłoskiego Sebastiana Salę, przy wtórnym
wykorzystaniu płyt figuralnych zmarłych Sapiehów, pochodzących z wcześniejszego
nagrobka, wznoszonego w kaplicy Wniebowzięcia przy katedrze wileńskiej, projek-
towanej pierwotnie przez kanclerza na własne mauzoleum. Badaczka przyjęła datę
powstania monumentu na lata po śmierci kanclerza (1633-36)". Atrybucję tę powtó-
eiusdem ac connemrum Familiarum Progressus in praesens faeculum deducta. Authore R. P. Antonio
Aloysio Misztołt S.J. AA. LL, Vilnae 1724, k. 36-40.
6 „Poty (sic!) na mauzole marmurowym wspaniałym w kościele Świętego Michała, który sam sobie
fundator za życia swego postawił” - wg K. Kognowicki, Życie Lwa Sapiehy kanclerza wielkiego potym
Woiewody y Hetmana buławy w. WXL Słonimskiego, Markowskiego, Miadziolskiego, Brzeskiego, Mohi-
lowskiego, Jaswońskiego, Szereszowskiego, Retowskiego, Parnowskiego, Meyszagolskiego etc. Starosty,
[w:] Życia sławnych Polaków, t. 1, ed. Tadeusza Mostowskiego, Warszawa 1805, s. 326-327, 486, nota
38.
7 J.I. Kraszewski, Wilno od początków jego do roku 1750, t. 2, Wilno 1840, s. 339-340; następnie zob.:
W. Gizbert-Studnicki, Wilno. Przewodnik po mieście i okolicach z planem miasta i dodatkami, Wilno
1910, s. 155; literatura o Franciszku Krakowczyku zob.: M. Morelowski, Nieznani artyści XVI i XVII
wieku, „PKHS”, 2, 1922, s. XCD; M. Gumowski, Franciszek Krakowczyk [w:] Allgemeines Lexikon der
bildende Kiinstler von der Antike bis zur Gegenwart, red. M. Thieme, F. Becker, t. 7, Leipzig 1921, s.
410; M. Gumowski, Franciszek Krakowczyk [w:] SAP, t. 4, Wrocław 1986, s. 239.
8 Z. Hendel, Kościół Sw. Michała w Wilnie, „Sprawozdania i Wydawnictwo Wydziału Towarzystwa
Opieki nad polskimi zabytkami sztuki i kultury za rok 1905”, Kraków 1906, s. 11-16.
9 W. Zahorski, Kościół Sw. Michała i klasztory panien bernardynek, „Kwartalnik Wileński”, 2, 1911, s.
35-38; idem, Przewodnik po Wilnie, Wilno 1923, s. 209-210.
10 Wiadomości te zostały następnie potwierdzone w kilku innych publikacjach naukowych i popularnonau-
kowych, traktujących o historii i zabytkach świątyni wileńskiej - zob.: Gizbert, op. cit., s. 155-157; W.
Jager, Die Annakirche und die Klosterkirchen St. Bernardin and St. Micltael in Wilna, Wilno 1918, s.
48-50; K. Kantak, Bernardyni polscy, t. 2, Lwów 1933, s. 369; J. Kłos, Wilno. Przewodnik krajoznaw-
czy, Wilno 1937, s. 141; S. Lorentz, Materiały do historii wileńskiej architektury barokowej i rokokowej,
Warszawa 1989, s. 7; E. Małachowicz, Wilno. Dzieje, architektura, cmentarze, Wrocław 1996, s. 231;
nagrobek wileński wymienia także: M. Karpowicz, Rzeźba około roku 1600-1630, [w:] idem, Sztuki pol-
skiej drogi dziwne, Bydgoszcz 1994, s. 31.
11 Badaczka skojarzyła w tym miejscu fakt, iż Lew Sapieha, będąc jednym z kolatorów katedry, odnowił za
biskupstwa Eustachego Wołłowicza kaplicę Wniebowzięcia N. P. Marii obok kaplicy Św. Kazimierza,
zamierzając przeznaczyć ją na mauzoleum rodzinne (postanowienie kapituły wileńskiej z dnia 28 IX
1620). Ostatecznie jednak funkcję tę przejęła krypta w kościele Świętomichalskim. W katedrze po-
chowana została jedynie Halszka (Elżbieta) Radzwiłłówna (zm. 1611), jej szczątki przeniesiono następ-
nie do wykończonej świątyni bernardyńskiej. Zob. W. Przyłagowski, Żywoty biskupów wileńskich
opisał..., t. 2, Wilno 1861, s. 79; J. Kurczewski, Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni
obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz
kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912, s. 154; idem, Kościół
zamkowy, czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym roz-
woju, na podstawie aktów kapitulnych i dokumentów historycznych..., Wilno 1908-1916, cz. 1: s. 105,
cz. 3: Streszczenie aktów kapituły wileńskiej, s. 104; Lulewicz, op. cit., s. 103; zob. też. Matuśakaite,
CKyjibmypnbte..., s. 18; przed tą publikacją w nauce litewskiej obowiązywała hipoteza atrybucyjna,
przedstawiona przez J.I. Kraszewskiego - zob. Vilnius. Architektura iki XX amziaus pradźios, Vilnius
1955, poz. 55.
Michał Wardzyński
starczył informacji o tym, że nagrobek powstał jeszcze za życia fundatora* 6. Józef
Ignacy Kraszewski w monografii historycznej miasta Wilna wymienił w r. 1840 na-
zwisko Franciszka Krakowczyka, jako jego wykonawcy, nie podając jednak źródła
informacji7. Atrybucję tę potwierdzili XX-wieczni badacze kościoła Św. Michała:
Zygmunt Hendel8 i Władysław Zahorski9, rozszerzając ramy czasu powstania pomni-
ka (przed 1633-36)l0 11. W literaturze litewskiej przełom w badaniach przyniosła w r.
1970 publikacja Marii Matuśakaite, w której przedstawiono nową hipotezę atrybucyj-
ną mówiącą o zaprojektowaniu i wykonaniu okazałej obudowy architektonicznej
pomnika przez znanego rzeźbiarza północnowłoskiego Sebastiana Salę, przy wtórnym
wykorzystaniu płyt figuralnych zmarłych Sapiehów, pochodzących z wcześniejszego
nagrobka, wznoszonego w kaplicy Wniebowzięcia przy katedrze wileńskiej, projek-
towanej pierwotnie przez kanclerza na własne mauzoleum. Badaczka przyjęła datę
powstania monumentu na lata po śmierci kanclerza (1633-36)". Atrybucję tę powtó-
eiusdem ac connemrum Familiarum Progressus in praesens faeculum deducta. Authore R. P. Antonio
Aloysio Misztołt S.J. AA. LL, Vilnae 1724, k. 36-40.
6 „Poty (sic!) na mauzole marmurowym wspaniałym w kościele Świętego Michała, który sam sobie
fundator za życia swego postawił” - wg K. Kognowicki, Życie Lwa Sapiehy kanclerza wielkiego potym
Woiewody y Hetmana buławy w. WXL Słonimskiego, Markowskiego, Miadziolskiego, Brzeskiego, Mohi-
lowskiego, Jaswońskiego, Szereszowskiego, Retowskiego, Parnowskiego, Meyszagolskiego etc. Starosty,
[w:] Życia sławnych Polaków, t. 1, ed. Tadeusza Mostowskiego, Warszawa 1805, s. 326-327, 486, nota
38.
7 J.I. Kraszewski, Wilno od początków jego do roku 1750, t. 2, Wilno 1840, s. 339-340; następnie zob.:
W. Gizbert-Studnicki, Wilno. Przewodnik po mieście i okolicach z planem miasta i dodatkami, Wilno
1910, s. 155; literatura o Franciszku Krakowczyku zob.: M. Morelowski, Nieznani artyści XVI i XVII
wieku, „PKHS”, 2, 1922, s. XCD; M. Gumowski, Franciszek Krakowczyk [w:] Allgemeines Lexikon der
bildende Kiinstler von der Antike bis zur Gegenwart, red. M. Thieme, F. Becker, t. 7, Leipzig 1921, s.
410; M. Gumowski, Franciszek Krakowczyk [w:] SAP, t. 4, Wrocław 1986, s. 239.
8 Z. Hendel, Kościół Sw. Michała w Wilnie, „Sprawozdania i Wydawnictwo Wydziału Towarzystwa
Opieki nad polskimi zabytkami sztuki i kultury za rok 1905”, Kraków 1906, s. 11-16.
9 W. Zahorski, Kościół Sw. Michała i klasztory panien bernardynek, „Kwartalnik Wileński”, 2, 1911, s.
35-38; idem, Przewodnik po Wilnie, Wilno 1923, s. 209-210.
10 Wiadomości te zostały następnie potwierdzone w kilku innych publikacjach naukowych i popularnonau-
kowych, traktujących o historii i zabytkach świątyni wileńskiej - zob.: Gizbert, op. cit., s. 155-157; W.
Jager, Die Annakirche und die Klosterkirchen St. Bernardin and St. Micltael in Wilna, Wilno 1918, s.
48-50; K. Kantak, Bernardyni polscy, t. 2, Lwów 1933, s. 369; J. Kłos, Wilno. Przewodnik krajoznaw-
czy, Wilno 1937, s. 141; S. Lorentz, Materiały do historii wileńskiej architektury barokowej i rokokowej,
Warszawa 1989, s. 7; E. Małachowicz, Wilno. Dzieje, architektura, cmentarze, Wrocław 1996, s. 231;
nagrobek wileński wymienia także: M. Karpowicz, Rzeźba około roku 1600-1630, [w:] idem, Sztuki pol-
skiej drogi dziwne, Bydgoszcz 1994, s. 31.
11 Badaczka skojarzyła w tym miejscu fakt, iż Lew Sapieha, będąc jednym z kolatorów katedry, odnowił za
biskupstwa Eustachego Wołłowicza kaplicę Wniebowzięcia N. P. Marii obok kaplicy Św. Kazimierza,
zamierzając przeznaczyć ją na mauzoleum rodzinne (postanowienie kapituły wileńskiej z dnia 28 IX
1620). Ostatecznie jednak funkcję tę przejęła krypta w kościele Świętomichalskim. W katedrze po-
chowana została jedynie Halszka (Elżbieta) Radzwiłłówna (zm. 1611), jej szczątki przeniesiono następ-
nie do wykończonej świątyni bernardyńskiej. Zob. W. Przyłagowski, Żywoty biskupów wileńskich
opisał..., t. 2, Wilno 1861, s. 79; J. Kurczewski, Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni
obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz
kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912, s. 154; idem, Kościół
zamkowy, czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym roz-
woju, na podstawie aktów kapitulnych i dokumentów historycznych..., Wilno 1908-1916, cz. 1: s. 105,
cz. 3: Streszczenie aktów kapituły wileńskiej, s. 104; Lulewicz, op. cit., s. 103; zob. też. Matuśakaite,
CKyjibmypnbte..., s. 18; przed tą publikacją w nauce litewskiej obowiązywała hipoteza atrybucyjna,
przedstawiona przez J.I. Kraszewskiego - zob. Vilnius. Architektura iki XX amziaus pradźios, Vilnius
1955, poz. 55.