DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43487#0095
Roman Zzwierzchowski
O MOTYWIE NISZY
Przyczynek do morfologii
architektury renesansu włoskiego
Zmiany, jakie dokonywały się w architekturze włoskiej w ciągu XV w.,
doprowadziły do całkowitej niemal odnowy repertuaru form. W myśl bowiem
hasła odrodzenia kultury w miejsce „barbarzyńskich” gotyckich kształtów
wprowadzono inne, skopiowane z dobrej, początkowo starochrześcijańskiej,
później też pogańskiej architektury świątyń, łuków triumfalnych, teatrów i in-
nych budowli o charakterze publicznym. Rozwój twórczości artystów, zwią-
zanych z szerokim nurtem humanistów, szedł dwoma równoległymi torami:
poprzez włączanie elementów dawnej antycznej sztuki bądź przez
tworzenie na ich podstawie nowych, oryginalnych układów, charakterystycz-
nych dla danego etapu rozwoju sztuki, lub też przez pogłębianie tradycyjnych
znaczeń, wzbogaconych teraz o pierwiastki, zaczerpnięte z antycznej spuściz-
ny literackiej. Rezultatem takiego rozwoju tendencji w kulturze tego czasu
było powstanie oryginalnych dzieł, stanowiących stop elementów dawnych
(średniowiecznych - oryginalnego dorobku kultury północnej Europy) i na
nowo odkrytych, co wynikało często z niepełnego zrozumienia morfologii za-
poznanych elementów i wiążących się z nimi znaczeń1 (wczesna faza renesan-
su we Włoszech i analogiczna faza powstania renesansu północnoeuropejskie-
go) bądź też świadomego łamania zasad klasycznych, opartych na „natural-
nym” odczuciu tektoniki formy2 (faza schyłkowa i manieryzm). Drugą, nie
1 Por. A. Mas liński, Architektura renesansu włoskiego wobec antyku rzymskiego. Inno-
wacje twórcze. Lublin 1954.
2 Według ówczesnej (i klasycznej) teorii sztuki gwarantowało ją naśladowanie zarówno
samych dzieł natury („natura naturata”), jak i sposobu jej „działania” („natura naturans”)
(J. Białostocki, Pojęcie natury w teorii sztuki renesansu, w: tegoż, Sztuka i myśl humanisty-
czna, Warszawa 1966, s. 45). Drugą drogą osiągnięcia „naturalności” w sztuce, a zarazem dosko-
nałości — z czasem nawet ważniejszą (XV w.) — stało się naśladowanie doskonałych dzieł starożyt-
ności lub uznanych mistrzów nowożytnych (Rafael, Michał Anioł), których dzieła stanowiły nie-
jako „poprawioną najwyższą i najwierniejszą formą natury” (E. Panofsky, Renaissance and
Renascences in Western Art, Stockholm 1960, s. 30. Cyt. za Białostocki, Pojęcie natury, s. 49).
Takie rozumienie natury doprowadziło w konsekwencji do przeciwstawnych zjawisk akademiz-
mu i manieryzmu w XVI-wiecznych Włoszech.
O MOTYWIE NISZY
Przyczynek do morfologii
architektury renesansu włoskiego
Zmiany, jakie dokonywały się w architekturze włoskiej w ciągu XV w.,
doprowadziły do całkowitej niemal odnowy repertuaru form. W myśl bowiem
hasła odrodzenia kultury w miejsce „barbarzyńskich” gotyckich kształtów
wprowadzono inne, skopiowane z dobrej, początkowo starochrześcijańskiej,
później też pogańskiej architektury świątyń, łuków triumfalnych, teatrów i in-
nych budowli o charakterze publicznym. Rozwój twórczości artystów, zwią-
zanych z szerokim nurtem humanistów, szedł dwoma równoległymi torami:
poprzez włączanie elementów dawnej antycznej sztuki bądź przez
tworzenie na ich podstawie nowych, oryginalnych układów, charakterystycz-
nych dla danego etapu rozwoju sztuki, lub też przez pogłębianie tradycyjnych
znaczeń, wzbogaconych teraz o pierwiastki, zaczerpnięte z antycznej spuściz-
ny literackiej. Rezultatem takiego rozwoju tendencji w kulturze tego czasu
było powstanie oryginalnych dzieł, stanowiących stop elementów dawnych
(średniowiecznych - oryginalnego dorobku kultury północnej Europy) i na
nowo odkrytych, co wynikało często z niepełnego zrozumienia morfologii za-
poznanych elementów i wiążących się z nimi znaczeń1 (wczesna faza renesan-
su we Włoszech i analogiczna faza powstania renesansu północnoeuropejskie-
go) bądź też świadomego łamania zasad klasycznych, opartych na „natural-
nym” odczuciu tektoniki formy2 (faza schyłkowa i manieryzm). Drugą, nie
1 Por. A. Mas liński, Architektura renesansu włoskiego wobec antyku rzymskiego. Inno-
wacje twórcze. Lublin 1954.
2 Według ówczesnej (i klasycznej) teorii sztuki gwarantowało ją naśladowanie zarówno
samych dzieł natury („natura naturata”), jak i sposobu jej „działania” („natura naturans”)
(J. Białostocki, Pojęcie natury w teorii sztuki renesansu, w: tegoż, Sztuka i myśl humanisty-
czna, Warszawa 1966, s. 45). Drugą drogą osiągnięcia „naturalności” w sztuce, a zarazem dosko-
nałości — z czasem nawet ważniejszą (XV w.) — stało się naśladowanie doskonałych dzieł starożyt-
ności lub uznanych mistrzów nowożytnych (Rafael, Michał Anioł), których dzieła stanowiły nie-
jako „poprawioną najwyższą i najwierniejszą formą natury” (E. Panofsky, Renaissance and
Renascences in Western Art, Stockholm 1960, s. 30. Cyt. za Białostocki, Pojęcie natury, s. 49).
Takie rozumienie natury doprowadziło w konsekwencji do przeciwstawnych zjawisk akademiz-
mu i manieryzmu w XVI-wiecznych Włoszech.