DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43487#0181
Wystrój snycerski kościoła pw. Wniebowzięcia NMP
107
nówną, śpiewaczką opery dworskiej w Białymstoku194. W całym zbiorze
archiwaliów po Branickich-Gryfitach nazwisko to i imię nie pojawia się ani
razu. Czyżby Karol Preiss był jednym z owych nie wymienianych z nazwi-
ska w korespondencjach i sprawozdaniach snycerzy, których zatrudniał war-
sztat w Białymstoku? Mogło być jednak inaczej. Jak już wspomniano, nie za-
chowały się żadne archiwalia Branickich z prawie całego 1751 r. W tym to
roku wykonano główne prace przy nowym wystroju kościoła; z lutego na-
stępnego roku pochodzi zaś wzmianka o snycerzu „robiącym koło chcerni-
cy”. Być może rzeźbiarza tego zatrudniono na miejsce „Franca”, a po zakoń-
czeniu prac przy kościele, wyjechał on wkrótce z Białegostoku. Zdążył się
jednak podczas tego krótkiego pobytu ożenić ze śpiewaczką195. Są to jednak
jedynie domysły, które nie pozwalają na wyciągnięcie żadnych konkretnych
wniosków co do nazwiska nieznanego „snycerza” - twórcy omawianych
rzeźb.
Przy końcu należy wspomnieć też i o innych wykonawcach snycerskiego
wystroju kościoła w Białymstoku. Oprócz przyjezdnego rzeźbiarza i Wojcie-
cha Jabłońskiego pracowało też kilku podrzędnych miejscowych snycerzy.
Ich dziełem jest większość ornamentów, prawdopodobnie też putta na taber-
nakulum. Współpracowali z nimi pozłotnicy, na których czele stał „malarz
Antoni”196. Do Białegostoku mógł także przyjechać znakomity pozłotnik
warszawski, Zieleniecki, który w 1749 r. miał złocić w Tykocinie197. Prac
snycerskich przy wystroju kościelnym nie można jednak było wykonać bez
wcześniejszych robót stolarskich. Najlepszym stolarzem był wówczas
Schultz, którego niespodziewana śmierć, w lutym 1758 r., skomplikowała nie-
co prace wykończeniowe w kościele choroskim. On jeden spośród stolarzy
„znał się na abrysach”198 i jemu pewnie należy przypisać kierowanie pracami
stolarskimi przy wymianie wyposażenia kościoła w Białymstoku.
194 APFar, Liber Copulat. 1740-1800 Cyt. za: S. Dąbrowski, Artyści dworscy XVIII wie-
ku. Przyczynki archiwalne, BHSiK, 5(1937), nr 3/4, s. 342.
195 Na początku XVIII w. działał w Pradze rzeźbiarz o tym samym nazwisku - Franz Preiss.
Dzieła tego artysty posiadają pewne cechy wspólne z rzeźbami biłostockimi, występują jednak
dość powszechnie w szerokim nurcie późnobarokowej rzeźby środkowoeuropejskiej. O Franzu
Preissie zob.: W. Kudlich, Preiss Franz, w: U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexicon
der bildenden Kiinstler, t. 27, Leipzig 1933, s. 372; V. V. Stech, Die Barockskulptur in Bóhmen,
Prag 1959; J. N e u m a n n, Das Bohmische Barock, Prag 1970; O. J. B 1 a ź i c e k, Prazska plastika
raneho rokoka, Praga 1946.
196 „Antoni malarz chory, nie ma kto złocić osób do nagrobka i na organy” (AGAD, Ros.
11/33 - TG 341, s. 6, J. Kurdwanowski do J. K. Branickiego, Białystok 4 VI 1752 r.).
197 „[...] malarza Zielińskiego, który obiecał się jechać do złocenia w Tykocinie [...]”
(AGAD, Ros. 10/18 - TG 320, s. 11, I. Koziebrodzki do J. K. Branickiego, Warszawa 7 VI 1749
r.). Nazwisko Zieliński występuje w archiwaliach obocznie z nazwiskiem Zieleniecki.
198 „[...] że Szulc stolarz życie skończył w przeszłą sobotę, donosiłem J.Panu [...]. Z tych
Niemców, jeden trochę zna się na abrysach, jednak teraz, bez Szulca będziem się we wszystkim
dokładać JPana oberszteleutnanta [...]” (AGAD, Ros. 30/90 — TG 397, s. 23, A. Bujakowski do
A. Gieszkowskiego, Białystok 23 II 1758 r.).
107
nówną, śpiewaczką opery dworskiej w Białymstoku194. W całym zbiorze
archiwaliów po Branickich-Gryfitach nazwisko to i imię nie pojawia się ani
razu. Czyżby Karol Preiss był jednym z owych nie wymienianych z nazwi-
ska w korespondencjach i sprawozdaniach snycerzy, których zatrudniał war-
sztat w Białymstoku? Mogło być jednak inaczej. Jak już wspomniano, nie za-
chowały się żadne archiwalia Branickich z prawie całego 1751 r. W tym to
roku wykonano główne prace przy nowym wystroju kościoła; z lutego na-
stępnego roku pochodzi zaś wzmianka o snycerzu „robiącym koło chcerni-
cy”. Być może rzeźbiarza tego zatrudniono na miejsce „Franca”, a po zakoń-
czeniu prac przy kościele, wyjechał on wkrótce z Białegostoku. Zdążył się
jednak podczas tego krótkiego pobytu ożenić ze śpiewaczką195. Są to jednak
jedynie domysły, które nie pozwalają na wyciągnięcie żadnych konkretnych
wniosków co do nazwiska nieznanego „snycerza” - twórcy omawianych
rzeźb.
Przy końcu należy wspomnieć też i o innych wykonawcach snycerskiego
wystroju kościoła w Białymstoku. Oprócz przyjezdnego rzeźbiarza i Wojcie-
cha Jabłońskiego pracowało też kilku podrzędnych miejscowych snycerzy.
Ich dziełem jest większość ornamentów, prawdopodobnie też putta na taber-
nakulum. Współpracowali z nimi pozłotnicy, na których czele stał „malarz
Antoni”196. Do Białegostoku mógł także przyjechać znakomity pozłotnik
warszawski, Zieleniecki, który w 1749 r. miał złocić w Tykocinie197. Prac
snycerskich przy wystroju kościelnym nie można jednak było wykonać bez
wcześniejszych robót stolarskich. Najlepszym stolarzem był wówczas
Schultz, którego niespodziewana śmierć, w lutym 1758 r., skomplikowała nie-
co prace wykończeniowe w kościele choroskim. On jeden spośród stolarzy
„znał się na abrysach”198 i jemu pewnie należy przypisać kierowanie pracami
stolarskimi przy wymianie wyposażenia kościoła w Białymstoku.
194 APFar, Liber Copulat. 1740-1800 Cyt. za: S. Dąbrowski, Artyści dworscy XVIII wie-
ku. Przyczynki archiwalne, BHSiK, 5(1937), nr 3/4, s. 342.
195 Na początku XVIII w. działał w Pradze rzeźbiarz o tym samym nazwisku - Franz Preiss.
Dzieła tego artysty posiadają pewne cechy wspólne z rzeźbami biłostockimi, występują jednak
dość powszechnie w szerokim nurcie późnobarokowej rzeźby środkowoeuropejskiej. O Franzu
Preissie zob.: W. Kudlich, Preiss Franz, w: U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexicon
der bildenden Kiinstler, t. 27, Leipzig 1933, s. 372; V. V. Stech, Die Barockskulptur in Bóhmen,
Prag 1959; J. N e u m a n n, Das Bohmische Barock, Prag 1970; O. J. B 1 a ź i c e k, Prazska plastika
raneho rokoka, Praga 1946.
196 „Antoni malarz chory, nie ma kto złocić osób do nagrobka i na organy” (AGAD, Ros.
11/33 - TG 341, s. 6, J. Kurdwanowski do J. K. Branickiego, Białystok 4 VI 1752 r.).
197 „[...] malarza Zielińskiego, który obiecał się jechać do złocenia w Tykocinie [...]”
(AGAD, Ros. 10/18 - TG 320, s. 11, I. Koziebrodzki do J. K. Branickiego, Warszawa 7 VI 1749
r.). Nazwisko Zieliński występuje w archiwaliach obocznie z nazwiskiem Zieleniecki.
198 „[...] że Szulc stolarz życie skończył w przeszłą sobotę, donosiłem J.Panu [...]. Z tych
Niemców, jeden trochę zna się na abrysach, jednak teraz, bez Szulca będziem się we wszystkim
dokładać JPana oberszteleutnanta [...]” (AGAD, Ros. 30/90 — TG 397, s. 23, A. Bujakowski do
A. Gieszkowskiego, Białystok 23 II 1758 r.).