DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0021
Barok. Apogeum sztuki nowożytnej. Fasady
15
gdzie geisonu w ogóle nie ma, forum o dynamicznej przestrzeni, surowej wielko-
ści mas kolosalnych, rozczłonkowanych regularnym rytmem, co cechuje okres
flawijski, gdzie belkowanie i gzymsowanie gierowane nad gwałtownie występują-
cymi kolumnami naładowane jest potężną siłą ekspresji, ani w łukach tryumfal-
nych Italii, ni w prowincjach rzymskich, nawet w "barokowym" łuku Karakalli
w Tebessa. Może jeden łuk Trajana w Thamugadi w północnej Afryce, również
wybitnie "barokowy", wchodzi w grę przez ekspresję swych tympanonów segmen-
towych i u dołu przerwanych a w narożach gierowanych, o podobnie surowych
gzymsach, ale ich wątłe zwieńczenie nie dorówna wymowie par excellence baro-
kowych gzymsów Grobu Pałacowego w Petra.
Jeszcze jeden grobowiec tego typu, często wymieniany w literaturze, to El
Khasne w Petra. Fasada dwukondygnacyjna, w dolnej kondygnacji portyk kolum-
ny tetrastylos peripteros a więc raczej klasyczny, choć o zwężonych przęsłach
kolumnowych bocznych a rozszerzonym środkowym. Nad belkowaniem attyka,
której brakowało w pomnikach już omówionych. Fronton portyku jest na tle
attyki o równej z nią wysokości. Ta rzadka kompozycja, godząca elementy gene-
tycznie greckie z rzymskimi, powtarza się dokładnie — rzecz interesująca — w
fasadzie kościoła S. Agnese na Piazza Navona, powstałym na narysie dokładnie
stadionu Domicjana, przepięknym placu rzymskim, wzorcowym wprost tak dla
urbanistyki antyczno-rzymskiej jak i barokowej. Z tą tylko różnicą, że fasada S.
Agnese stanowi absolutnie doskonałą postać owej syntezy grecko-rzymskiej,
ryzalit płytkiego jak w El Khasne portyku znajduje swe przedłużenie wertykalne
w attyce, którego brak w Khasne trąci schematyzmem. Innym wariantem owej
syntezy grecko-rzymskiej czyli klasyczno-barokowej jest część środkowa fasady
kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu. Tu jednak, szczególnie w porówna-
niu z S. Agnese, przeważa hellenizm. Portyk bowiem kolumnowy jest: 1. głęboki,
2. hexastylos z minimalnym tylko rozszerzeniem środkowego interwału przed
portalem, 3. ma on proporcje horyzontalne prostokąta leżącego, gdy w S. Agne-
se — wertykalne prostokąta stojącego, 4. wreszcie jego fronton jest wyższy od
quasi-attyki o 2/3 wysokości i przecina ją na dwie części, tworząc przez to ro-
dzaj akroteriów, tym bardziej, że nie są one cofnięte w stosunku do lica tympa-
nonu: pozostają z nim na jednej płaszczyźnie. Cofnięta jest za to druga attyka
- i ona jest tu attyką zasadniczą - cofnięta daleko, na głębokość portyku i
łączy ona swymi krzywiznami korpus środkowy z bocznymi aneksami, podobnie
jak w S. Agnese z bocznymi wieżami. I to jest dopiero element rzymsko-baroko-
wy, którym Fischer von Erlach chciał zrównoważyć grecko-klasyczny portyk,
który mimo tego wyodrębnia się jako partia heterogeniczna, podobnie jak i dwa
inne człony, tym bardziej we wzajemnym kontraście: dwie kolumny spiralne na
15
gdzie geisonu w ogóle nie ma, forum o dynamicznej przestrzeni, surowej wielko-
ści mas kolosalnych, rozczłonkowanych regularnym rytmem, co cechuje okres
flawijski, gdzie belkowanie i gzymsowanie gierowane nad gwałtownie występują-
cymi kolumnami naładowane jest potężną siłą ekspresji, ani w łukach tryumfal-
nych Italii, ni w prowincjach rzymskich, nawet w "barokowym" łuku Karakalli
w Tebessa. Może jeden łuk Trajana w Thamugadi w północnej Afryce, również
wybitnie "barokowy", wchodzi w grę przez ekspresję swych tympanonów segmen-
towych i u dołu przerwanych a w narożach gierowanych, o podobnie surowych
gzymsach, ale ich wątłe zwieńczenie nie dorówna wymowie par excellence baro-
kowych gzymsów Grobu Pałacowego w Petra.
Jeszcze jeden grobowiec tego typu, często wymieniany w literaturze, to El
Khasne w Petra. Fasada dwukondygnacyjna, w dolnej kondygnacji portyk kolum-
ny tetrastylos peripteros a więc raczej klasyczny, choć o zwężonych przęsłach
kolumnowych bocznych a rozszerzonym środkowym. Nad belkowaniem attyka,
której brakowało w pomnikach już omówionych. Fronton portyku jest na tle
attyki o równej z nią wysokości. Ta rzadka kompozycja, godząca elementy gene-
tycznie greckie z rzymskimi, powtarza się dokładnie — rzecz interesująca — w
fasadzie kościoła S. Agnese na Piazza Navona, powstałym na narysie dokładnie
stadionu Domicjana, przepięknym placu rzymskim, wzorcowym wprost tak dla
urbanistyki antyczno-rzymskiej jak i barokowej. Z tą tylko różnicą, że fasada S.
Agnese stanowi absolutnie doskonałą postać owej syntezy grecko-rzymskiej,
ryzalit płytkiego jak w El Khasne portyku znajduje swe przedłużenie wertykalne
w attyce, którego brak w Khasne trąci schematyzmem. Innym wariantem owej
syntezy grecko-rzymskiej czyli klasyczno-barokowej jest część środkowa fasady
kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu. Tu jednak, szczególnie w porówna-
niu z S. Agnese, przeważa hellenizm. Portyk bowiem kolumnowy jest: 1. głęboki,
2. hexastylos z minimalnym tylko rozszerzeniem środkowego interwału przed
portalem, 3. ma on proporcje horyzontalne prostokąta leżącego, gdy w S. Agne-
se — wertykalne prostokąta stojącego, 4. wreszcie jego fronton jest wyższy od
quasi-attyki o 2/3 wysokości i przecina ją na dwie części, tworząc przez to ro-
dzaj akroteriów, tym bardziej, że nie są one cofnięte w stosunku do lica tympa-
nonu: pozostają z nim na jednej płaszczyźnie. Cofnięta jest za to druga attyka
- i ona jest tu attyką zasadniczą - cofnięta daleko, na głębokość portyku i
łączy ona swymi krzywiznami korpus środkowy z bocznymi aneksami, podobnie
jak w S. Agnese z bocznymi wieżami. I to jest dopiero element rzymsko-baroko-
wy, którym Fischer von Erlach chciał zrównoważyć grecko-klasyczny portyk,
który mimo tego wyodrębnia się jako partia heterogeniczna, podobnie jak i dwa
inne człony, tym bardziej we wzajemnym kontraście: dwie kolumny spiralne na