DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0093
Porządki architektoniczne w późnobarokowych kościołach Lubelszczyzny
87
- 30 mod. (ok. 900 cm); wys. belkowania - 3 mod., wys. trzonu (z bazą) -
24 mod.; wys. piedestału — 3 mod.
c) Chełm Lubelski
Zarówno dwa główne wymiary popijarskiego kościoła w Chełmie Lubelskim
jak i wewnętrzny, wzdłużny jego podział również wykazują zależność od siatki
prętowej, jakkolwiek w zmienionych nieco proporcjach, szczególnie w części
prezbiterialnej. Ujawnia to stosowana już wcześniej metoda nakładania siatki
prętowej, pozwalająca nie tylko na odszukanie właściwych relacji wielkości po-
szczególnych elementów rzutu lecz także na ustalenie wspomnianych zależności
wewnętrznych podziałów artykulacyjnych. Wystarczy spojrzeć na rysunek (ił. XI)
oraz zamieszczony poniżej zestaw liczb odpowiadających poszczególnym wymia-
rom: całkowita dł. kościoła z wieżami - 9 prętów (4040 cm, 67,5 ł, 135 s); dł.
całk. - ok. 8y3 pręta (3720 cm, 62,5 ł, 125 s); całk. dł. wnętrza - ok. 72/3 prę-
ta (3460 cm, 57,5 ł, 115 s); dł. wnętrza nawy - 33/5 pręta (1610 cm, 27 ł, 54 s);
dł. prezb. (wraz z arkadą) - ok. 3 pręty (1330 cm, ok. 22 1, 44 s); max głębo-
kość ramion (bez grubości arkad) - 1 pręt (445-450 cm, 7,5 ł, 15 s); dł. przęsła
chóru-kruchty (licząc grubość arkady) - ok. l* 1/^ pręta (530 cm, 9 ł, 18 s); szer.
korpusu (bez grubości zewn. pilastrów) - 5 prętów (2240 cm, 37,5 ł, 75 s); max
szer. nawy - 2*4 pręta (1045 cm, 17,5 ł, 35 s); szer. max części prezbiterial-
nej54 (łącznie z aneksami) - ok. 4*4 pręta (1940 cm, 32,5 ł, 65 s); całk. szer.
prezb. (wraz z grubością ścian) - ok. 2 pręty (910-900 cm, 15 ł, 30 s); szer.
wnętrza prezbiterium (cz. gł.) - 1,5 pręta (670 cm, 11*4 ł, 22,5 s); cz. ołtarzowa
- ok. 11/15 pręta (480 cm, 8 ł, 16 s); szer. przedsionka - ok. 1% pręta (590
cm, ok. 35/6 ł, 192/3 s); szer. ramion - ok. 1% pręta (580 cm, 92/3 ł, 19% s).
Wobec braku jakichkolwiek porządków wewnątrz pomieszczeń pomocniczych
(zakrystia, sionki) nie będą one brane pod uwagę.
Powyższe zestawienie pozwala na wysnucie następującego wniosku — mimo
niewielkich, choć zauważalnych różnic w długości stopy55, możemy przyjąć, iż
niemal wszystkie główne wymiary kościoła stanowią części lub wielokrotności
pręta, podstawowej niewątpliwie miary przy wytyczaniu planu kościoła, jakkol-
wiek trudno jest w ten sposób ustalić całkowicie pewne granice podziału na
główne człony budowli, ze względu na "nierówne" jego wartości, gdyż wyrażone
54 Najszersze od korpusu, co zostało wywołane krzywym biegiem ściany wspólnej dla prawej zakrystii
i dawniejszego budynku klasztornego. Zob. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 8. Woj. lubelskie. Z. 5:
Powiat chełmski Pod red. R. Brykowskiego i E. Smulikowskiej-Rowińskiej. Warszawa 1968 s. 4.
Jest ona "dłuższa" dla długości. Wytłumaczeniem tego mogą być uwagi zamieszczone przez Kowal-
czyka (Kolegiata w Zamościu s. 52) przy analizie kolegiaty zamojskiej.
87
- 30 mod. (ok. 900 cm); wys. belkowania - 3 mod., wys. trzonu (z bazą) -
24 mod.; wys. piedestału — 3 mod.
c) Chełm Lubelski
Zarówno dwa główne wymiary popijarskiego kościoła w Chełmie Lubelskim
jak i wewnętrzny, wzdłużny jego podział również wykazują zależność od siatki
prętowej, jakkolwiek w zmienionych nieco proporcjach, szczególnie w części
prezbiterialnej. Ujawnia to stosowana już wcześniej metoda nakładania siatki
prętowej, pozwalająca nie tylko na odszukanie właściwych relacji wielkości po-
szczególnych elementów rzutu lecz także na ustalenie wspomnianych zależności
wewnętrznych podziałów artykulacyjnych. Wystarczy spojrzeć na rysunek (ił. XI)
oraz zamieszczony poniżej zestaw liczb odpowiadających poszczególnym wymia-
rom: całkowita dł. kościoła z wieżami - 9 prętów (4040 cm, 67,5 ł, 135 s); dł.
całk. - ok. 8y3 pręta (3720 cm, 62,5 ł, 125 s); całk. dł. wnętrza - ok. 72/3 prę-
ta (3460 cm, 57,5 ł, 115 s); dł. wnętrza nawy - 33/5 pręta (1610 cm, 27 ł, 54 s);
dł. prezb. (wraz z arkadą) - ok. 3 pręty (1330 cm, ok. 22 1, 44 s); max głębo-
kość ramion (bez grubości arkad) - 1 pręt (445-450 cm, 7,5 ł, 15 s); dł. przęsła
chóru-kruchty (licząc grubość arkady) - ok. l* 1/^ pręta (530 cm, 9 ł, 18 s); szer.
korpusu (bez grubości zewn. pilastrów) - 5 prętów (2240 cm, 37,5 ł, 75 s); max
szer. nawy - 2*4 pręta (1045 cm, 17,5 ł, 35 s); szer. max części prezbiterial-
nej54 (łącznie z aneksami) - ok. 4*4 pręta (1940 cm, 32,5 ł, 65 s); całk. szer.
prezb. (wraz z grubością ścian) - ok. 2 pręty (910-900 cm, 15 ł, 30 s); szer.
wnętrza prezbiterium (cz. gł.) - 1,5 pręta (670 cm, 11*4 ł, 22,5 s); cz. ołtarzowa
- ok. 11/15 pręta (480 cm, 8 ł, 16 s); szer. przedsionka - ok. 1% pręta (590
cm, ok. 35/6 ł, 192/3 s); szer. ramion - ok. 1% pręta (580 cm, 92/3 ł, 19% s).
Wobec braku jakichkolwiek porządków wewnątrz pomieszczeń pomocniczych
(zakrystia, sionki) nie będą one brane pod uwagę.
Powyższe zestawienie pozwala na wysnucie następującego wniosku — mimo
niewielkich, choć zauważalnych różnic w długości stopy55, możemy przyjąć, iż
niemal wszystkie główne wymiary kościoła stanowią części lub wielokrotności
pręta, podstawowej niewątpliwie miary przy wytyczaniu planu kościoła, jakkol-
wiek trudno jest w ten sposób ustalić całkowicie pewne granice podziału na
główne człony budowli, ze względu na "nierówne" jego wartości, gdyż wyrażone
54 Najszersze od korpusu, co zostało wywołane krzywym biegiem ściany wspólnej dla prawej zakrystii
i dawniejszego budynku klasztornego. Zob. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 8. Woj. lubelskie. Z. 5:
Powiat chełmski Pod red. R. Brykowskiego i E. Smulikowskiej-Rowińskiej. Warszawa 1968 s. 4.
Jest ona "dłuższa" dla długości. Wytłumaczeniem tego mogą być uwagi zamieszczone przez Kowal-
czyka (Kolegiata w Zamościu s. 52) przy analizie kolegiaty zamojskiej.