DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0209
Rozdział V
PODPORA - STATUA - "DECOR"
Najbardziej charakterystyczną cechą, wyróżniającą omawiane kościoły spo-
śród wszystkich innych kreacji tego typu zarówno na ziemiach polskich, jak i
poza granicami Rzeczypospolitej, jest niezwykle spoiste złączenie trzech par
filarów głównej, środkowej budowli z rzeźbionymi, pełnoplastycznymi figurami
świętych poprzez ustawienie ich na piedestałach wspólnych dla wielkich pila-
strów znajdujących się w tle owych figur, tak, iż nie pozostawia to żadnych
wątpliwości co do formalno-ideowej wspólnoty obu tych elementów. Tworzą
one wspólny motyw mający określoną przez tradycję wymowę treściową, tu
jednak doprowadzoną do maksimum wyrazu dzięki niezwykle konsekwentnej,
w sensie formalnym, metodzie ich zestawienia - z odrzuceniem tradycyjnego,
a dość prostego rozwiązania, polegającego na przywieszaniu rzeźb na pilastrach
(filarach) za pomocą konsol, a także poprzez uczynienie z tego motywu głów-
nego elementu architektury wnętrza ze wszelkimi płynącymi stąd konsekwencja-
mi dla sfery znaczeń przyjętego programu ideowego tych kościołów. Naczelną
jego zasadą było powszechne wówczas przekonanie o swoistym pokrewieństwie
tych dwóch, tak różnych przecież tworów - ludzkiej figury, posągu z kolumną
lub pilastrem, z których pierwsza, o jawnie "literackiej" przejrzystej zawartości
treści, sekunduje poniekąd głębiej skrytym i bardziej ogólnym treściom pod-
pory. Te zaś, pomimo pewnej ich hermetyczności, nieoczywistości, wynikającej
z abstrakcyjnego przecież kształtu, były dobrze znane kręgom wykształconej
humanistycznie ówczesnej publiczności.
Obie te zhumanizowane formy architektonicznej podpory prócz swej rzeczy-
wistej lub quasikonstrukcyjnej roli nosiły liczne znaczenia kulturowe i symbo-
liczne, w jakie z wolna obrastały przez wieki. Proces ten, tak długi, jak niemal
długa jest historia cywilizacji tego kontynentu, jest trudny do uchwycenia w
swej początkowej fazie. Nie dysponujemy bowiem wystarczającą ilością pewnych
źródeł archeologicznych ani tym bardziej pisanych, mogących rzucić pełne świa-
tło na sposób funkcjonowania tego szczególnego elementu we wczesnych sta-
diach naszej kultury, w aspekcie poza architektonicznym. Jego specyfika leży
głównie w kształcie skrajnie różnym od płaskiej, litej i masywnej ściany, a tak-
że w możliwości swobodnego manipulowania słupem-kolumną względem prze-
strzeni, przy tej samej podstawowej funkcji konstrukcyjnej co i mur-ściana, tj.
PODPORA - STATUA - "DECOR"
Najbardziej charakterystyczną cechą, wyróżniającą omawiane kościoły spo-
śród wszystkich innych kreacji tego typu zarówno na ziemiach polskich, jak i
poza granicami Rzeczypospolitej, jest niezwykle spoiste złączenie trzech par
filarów głównej, środkowej budowli z rzeźbionymi, pełnoplastycznymi figurami
świętych poprzez ustawienie ich na piedestałach wspólnych dla wielkich pila-
strów znajdujących się w tle owych figur, tak, iż nie pozostawia to żadnych
wątpliwości co do formalno-ideowej wspólnoty obu tych elementów. Tworzą
one wspólny motyw mający określoną przez tradycję wymowę treściową, tu
jednak doprowadzoną do maksimum wyrazu dzięki niezwykle konsekwentnej,
w sensie formalnym, metodzie ich zestawienia - z odrzuceniem tradycyjnego,
a dość prostego rozwiązania, polegającego na przywieszaniu rzeźb na pilastrach
(filarach) za pomocą konsol, a także poprzez uczynienie z tego motywu głów-
nego elementu architektury wnętrza ze wszelkimi płynącymi stąd konsekwencja-
mi dla sfery znaczeń przyjętego programu ideowego tych kościołów. Naczelną
jego zasadą było powszechne wówczas przekonanie o swoistym pokrewieństwie
tych dwóch, tak różnych przecież tworów - ludzkiej figury, posągu z kolumną
lub pilastrem, z których pierwsza, o jawnie "literackiej" przejrzystej zawartości
treści, sekunduje poniekąd głębiej skrytym i bardziej ogólnym treściom pod-
pory. Te zaś, pomimo pewnej ich hermetyczności, nieoczywistości, wynikającej
z abstrakcyjnego przecież kształtu, były dobrze znane kręgom wykształconej
humanistycznie ówczesnej publiczności.
Obie te zhumanizowane formy architektonicznej podpory prócz swej rzeczy-
wistej lub quasikonstrukcyjnej roli nosiły liczne znaczenia kulturowe i symbo-
liczne, w jakie z wolna obrastały przez wieki. Proces ten, tak długi, jak niemal
długa jest historia cywilizacji tego kontynentu, jest trudny do uchwycenia w
swej początkowej fazie. Nie dysponujemy bowiem wystarczającą ilością pewnych
źródeł archeologicznych ani tym bardziej pisanych, mogących rzucić pełne świa-
tło na sposób funkcjonowania tego szczególnego elementu we wczesnych sta-
diach naszej kultury, w aspekcie poza architektonicznym. Jego specyfika leży
głównie w kształcie skrajnie różnym od płaskiej, litej i masywnej ściany, a tak-
że w możliwości swobodnego manipulowania słupem-kolumną względem prze-
strzeni, przy tej samej podstawowej funkcji konstrukcyjnej co i mur-ściana, tj.