DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0243
Porządki architektoniczne h» późnobarokowych kościołach Lubelszczyzny
231
upodabniają się do rzeczywistych, przez co zyskały one jeszcze większą dozę
samodzielności względem architektonicznego tła kolumienek. W konsekwencji
schyłek wieku XIII przyniósł dalszą ewolucję motywu, stosunkowo niewielkie
posążki zaczęto umieszczać na konsolach, zaś ponad głowami postaci zawieszano
zwykle mały "wieżowy" baldachim134 (portale fasadowe katedry w Strassburgu).
Dopiero w takiej formie izolowane niczym w niszy posągi świętych zjawiają się
na głównych filarach lub służkach kościołów gotyckich135, także poza Francją,
unaoczniając skrytą dawniej symbolikę podpór.
W swej "klasycznej" postaci taka dekoracja zdobi prezbiterium i pierwotną
część nawy katedry w Kolonii. Obok tego typu istniały różne jego mutacje,
zachowujące jednak główną ideę wyjściowego motywu, jak np. rozwiązanie ka-
tedry w Minden i pokrewne mu z katedry na Wawelu. Najważniejszą zmianą tu
wprowadzoną jest przerywanie ciągu służki w części podsklepiennej136 tak, że
konsola kończy, baldachim zaś podejmuje przerwany jej bieg. Sama figura nato-
miast jak gdyby zastępuje brakujący odcinek służki, nie tracąc nic ze swej gatun-
kowej autonomiczności137.
Charakterystyczne dla zapatrzonej w sztukę przeszłości Italii jest to, że na-
wet w okresie umiędzynarodowienia gotyku pozostała ona właściwie obojętna,
z wyjątkiem Lombardii, na formy i ducha gotyku, trwając w swoistej izolacji
artystycznej. Trudno więc doszukiwać się na jej terenie motywu nie mającego
antycznego rodowodu. A mimo to właśnie Lombardia, która, jak można sądzić,
dzięki swemu buforowemu położeniu stanowiła rodzaj artystycznego tygla, była
miejscem narodzin nowożytnej wersji motywu i to w najdoskonalszej - bo
zhumanizowanej jego postaci138. Za pierwszy zabytek tego typu wolno chyba
uznać dolną partię architektonicznego baldachimu pochodzącego z dawnego
mediolańskiego grobowca św. Justyny139, wystawionego jeszcze w sześćdziesią-
tych latach XV wieku (il. 44). Jest to sześć niewysokich filarów o kwadrato-
wym przekroju, stojących na klasycznych w formie piedestałach, na których
134 Pierwotnie był on oznaką boskiej czci wschodzącego władcy (szczególnie w kształcie spłaszczonej
kopuły), z czasem przyjęty za pośrednictwem Rzymu przez średniowieczną Europę jako oznakę szczególnej
czci, do ceremoniału kościelnego i świeckiego. Zob. S m i t h, jw. s. 107-151: The imperial ciborium,
s. 152-165: The Ciborium and domical Vestibule in the Middle Ages.
135 Jeden z wcześniejszych przykładów - dekoracja w Ste Chapelle du Palais, 1243-1248.
136 W Minden w połowie wysokości.
137 Rozwiązanie to zaowocuje u schyłku baroku w postaci "wyjmowania" trzonów kolumn i wstawiania
w ich miejsce figur, nie dotykających jednak nadwieszonych głowic (są one czasem "podtrzymywane" przez
unoszące się putta - np. w ołtarzach kościoła w Kijanach k. Lubartowa).
138 W średniowieczno-nowożytnej wersji pojawia się ono na fasadzie Kartuzji w Pawii, pod koniec
quatrocenta.
Obecnie nagrobek Giovanniego i Viteliana Borromeo w Isola Bella (Varese). H. Decker.
Renesans we Włoszech. Tłum. E. Werfel. Warszawa-Wiedeń 1969 s. 108.
231
upodabniają się do rzeczywistych, przez co zyskały one jeszcze większą dozę
samodzielności względem architektonicznego tła kolumienek. W konsekwencji
schyłek wieku XIII przyniósł dalszą ewolucję motywu, stosunkowo niewielkie
posążki zaczęto umieszczać na konsolach, zaś ponad głowami postaci zawieszano
zwykle mały "wieżowy" baldachim134 (portale fasadowe katedry w Strassburgu).
Dopiero w takiej formie izolowane niczym w niszy posągi świętych zjawiają się
na głównych filarach lub służkach kościołów gotyckich135, także poza Francją,
unaoczniając skrytą dawniej symbolikę podpór.
W swej "klasycznej" postaci taka dekoracja zdobi prezbiterium i pierwotną
część nawy katedry w Kolonii. Obok tego typu istniały różne jego mutacje,
zachowujące jednak główną ideę wyjściowego motywu, jak np. rozwiązanie ka-
tedry w Minden i pokrewne mu z katedry na Wawelu. Najważniejszą zmianą tu
wprowadzoną jest przerywanie ciągu służki w części podsklepiennej136 tak, że
konsola kończy, baldachim zaś podejmuje przerwany jej bieg. Sama figura nato-
miast jak gdyby zastępuje brakujący odcinek służki, nie tracąc nic ze swej gatun-
kowej autonomiczności137.
Charakterystyczne dla zapatrzonej w sztukę przeszłości Italii jest to, że na-
wet w okresie umiędzynarodowienia gotyku pozostała ona właściwie obojętna,
z wyjątkiem Lombardii, na formy i ducha gotyku, trwając w swoistej izolacji
artystycznej. Trudno więc doszukiwać się na jej terenie motywu nie mającego
antycznego rodowodu. A mimo to właśnie Lombardia, która, jak można sądzić,
dzięki swemu buforowemu położeniu stanowiła rodzaj artystycznego tygla, była
miejscem narodzin nowożytnej wersji motywu i to w najdoskonalszej - bo
zhumanizowanej jego postaci138. Za pierwszy zabytek tego typu wolno chyba
uznać dolną partię architektonicznego baldachimu pochodzącego z dawnego
mediolańskiego grobowca św. Justyny139, wystawionego jeszcze w sześćdziesią-
tych latach XV wieku (il. 44). Jest to sześć niewysokich filarów o kwadrato-
wym przekroju, stojących na klasycznych w formie piedestałach, na których
134 Pierwotnie był on oznaką boskiej czci wschodzącego władcy (szczególnie w kształcie spłaszczonej
kopuły), z czasem przyjęty za pośrednictwem Rzymu przez średniowieczną Europę jako oznakę szczególnej
czci, do ceremoniału kościelnego i świeckiego. Zob. S m i t h, jw. s. 107-151: The imperial ciborium,
s. 152-165: The Ciborium and domical Vestibule in the Middle Ages.
135 Jeden z wcześniejszych przykładów - dekoracja w Ste Chapelle du Palais, 1243-1248.
136 W Minden w połowie wysokości.
137 Rozwiązanie to zaowocuje u schyłku baroku w postaci "wyjmowania" trzonów kolumn i wstawiania
w ich miejsce figur, nie dotykających jednak nadwieszonych głowic (są one czasem "podtrzymywane" przez
unoszące się putta - np. w ołtarzach kościoła w Kijanach k. Lubartowa).
138 W średniowieczno-nowożytnej wersji pojawia się ono na fasadzie Kartuzji w Pawii, pod koniec
quatrocenta.
Obecnie nagrobek Giovanniego i Viteliana Borromeo w Isola Bella (Varese). H. Decker.
Renesans we Włoszech. Tłum. E. Werfel. Warszawa-Wiedeń 1969 s. 108.