(Studia nad sztuką renesansu i baroku, Lublin, 1993)

242

Roman Zwterzchowski

się do ozdobienia nim fasady wspomnianego kościoła, jakkolwiek w najbardziej
eksponowanych miejscach04, to jednak wydaje się ona skromniejsza od tej,
jaką w swych kościołach wyznaczył mu Fontana. Kreowana przezeń warstwa zna-
czeniowa w ogólnym wydźwięku zgodna jest z tradycyjnym rozumieniem tego
układu - cztery środkowe filary z ośmiu, reprezentowane przez wielkie koryn-
ckie pilastry dźwigające główny ciężar nawy obrazują wraz z poprzedzającymi je
posągami Kościół Katolicki, ściślej jego naukę i doktrynę154 155, będącą podstawą
jego prawdziwej wartości, czego wyrazem jest dobór postaci - czterech Ojców
i Doktorów Kościoła (il. 2, 4, 5). Figury dwóch z nich - św. Augustyna i
św. Grzegorza Wielkiego są stałym elementem programu tych trzech większych
świątyń pojawiających się w lubartowskiej farze oraz w kościołach popaulińskim
we Włodawie i popijarskim w Chełmie. Uzupełnieniem tego zespołu figur są po-
stacie św. Ambrożego (Lubartów, Chełm) oraz, niejako w jego zastępstwie,
św. Tomasza z Akwinu (Włodawa) i papieża Leona Wielkiego (Chełm), a także
posągi Jana Chryzostoma (Lubartów), Jana Bonawentury (Włodawa) i św. Hie-
ronima (Lubartów).
Natomiast para figur "chórowych" w kościele popaulińskim ma wyraźnie od-
mienny, bardziej świecki charakter, nadany przez dwie postacie świętych wład-
ców - cesarza Konstantyna i Stefana, króla Węgier, stanowiąc niejako pendant
do postaci św. Ludwika, "panującego" - zgodnie z wezwaniem kościoła - w
części prezbiterialnej. Takie właśnie usytuowanie pary kanonizowanych władców
przywodzi jednocześnie na myśl odległą w czasie symbolikę ottońskich wewst-
werków156.
Pokrewnym i równie intrygującym zagadnieniem jest rola elementów wyposa-
żenia wnętrza - ambony i chrzcielnicy, potraktowanych w pełni (Lubartów) lub
częściowo (dwa pozostałe kościoły) analogicznie do architektoniczno-rzeźbiar-
skiego wystroju części centralnej, przez umieszczenie ich parami na osiach wiel-
kich pilastrów arkady tęczowej. Zatem i tu widoczna jest wyraźna wzajemna gra
aluzji nośnych członów struktury kościelnej i jakże ważnych w liturgii elementów

154 Ustawiając tam dwa kamienne posągi dłuta Pinsla, papieża Leona Wielkiego i św. Atanazego
zgodnie reprezentujących Kościoły zachodni i wschodni. Zob. Z. H o r n u n g. Majster Pinsel snycerz.
Karta z dziejów polskiej rzeźby rokokowej. Wrocław 1976 s. 80 n.
155 Symbolem Kościoła (w sensie wspólnoty wierzących) jest przede wszystkim cała budowla. Zob.
E. S a u s e r. Symbolik des Katholischen Kirchengebdudes. W: J. A. J u n g m a n n. Symbolik der Katho-
lischen Kirche. Stuttgardt 1960 s. 58. Doktorzy (obok kapłanów i świeckich) stnowią jeden z trzech głów-
nych stanów społeczności Kościoła, i to szczególnie ważny. Jak to wyraził Lauretus - poprzez swą naukę
i doktryny budują Kościół, świątynię Bożą —Hieronymus Lauretus. Sylva, seu poduś hortus
floridus allegoriarum totius Sacrae Scripturae mysticos ejus sensus. Coloniae 1681 apud Hermanum Demen
s. 130 — cyt. za J. Kowalczyk. Kolegiata w Zamościu Warszawa 1968 s. 154.
156 W sensie znaczeniowym jako miejsce zawierające lożę cesarską reprezentowały najogólniej ideę
"Imperium", przeciwstawionemu części prezbiterialnej (Sacerdotium).