DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43489#0175
Częstochówka pod Jasną Górą jako ośrodek rzeźbiarski
169
dowie znalazły ponownie siedziby liczne miejscowe warsztaty artystyczne
i rzemieślnicze61. Kres działalności ośrodka przyniosła dopiero wojna pół-
nocna i kolejne oblężenia twierdzy przez Szwedów w 1704 i 1705 r. Wtedy
to Częstochówka i osada przy św. Barbarze powtórnie zostały doszczętnie
zniszczone. Miary klęsk dopełniła jeszcze straszliwa zaraza w latach 1707-
-171062. Zakonnicy odbudowali wieś wkrótce po jej ustąpieniu, zaś już
w 1717 r. dzięki staraniom ówczesnego prowincjała o. Konstantego Augusty-
na Moszyńskiego Częstochówka uzyskała prawa miejskie i nazwę Nowa
Częstochowa63. W 1826 r. Nową Częstochowę złączono z dawnym miastem
królewskim, tworząc jednolity organizm miejski. Obszar dawnej Częstochówki
w obecnej strukturze urbanistycznej Częstochowy wyznacza ul. Wieluńska
wraz z wytyczonym już w XIX wieku Rynkiem Wieluńskim. Zabudowa mie-
szkalna tej części miasta pochodzi głównie z końca XVIII, z XIX i XX wie-
ku64.
Przedstawiony szkic nowożytnej historii Częstochówki dowodzi, iż od
początku jej istnienia jako centrum obsługi ruchu pątniczego i osady służeb-
nej klasztoru, w ciągu XVII wieku paulini stworzyli tutaj odrębny, zależny
tylko od nich i niemal samowystarczalny ośrodek artystyczny i rzemieślniczy,
mogący z powodzeniem zaspokajać rosnące potrzeby nie tylko samej Jasnej
Góry, ale także pozostałych klasztorów w prowincji polskiej. Niedostępne na
miejscu surowce i wyroby luksusowe pozyskiwano z jednej strony dzięki
hojnym darom i fundacjom pielgrzymów (działo się tak m.in. w przypadku
dekoracji wnętrza powiększonej kaplicy-sanktuarium65) bądź zaopatrywano
się w nie w wielkich ośrodkach handlowych w Krakowie, Wrocławiu oraz
w Warszawie i Toruniu. Kamień budowlany, głównie wapień i piaskowiec,
sprowadzano najczęściej z podległych zakonowi pobliskich kamieniołomów
w Wieluniu i wsi Chełm pod Wielgomłynami66. Pozostałe usługi i za-
61 Krakowski, dz. cyt., s. 172, 178 n.; K i r y k, R a j m a n, dz. cyt., s. 357 n.
62 K i r y k, R a j m a n, dz. cyt., s. 357.
63 Ostatnio zob.: K i r y k, R a j m a n, dz. cyt., s. 358 n. Tamże literatura przedmiotu.
64 Ostatnio por. KZSP, Seria Nowa, t. VI: Miasto Częstochowa, red. Z. Rozanow
i E. Smulikowska, cz. 1: Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, oprać. Z. Roza-
now i E. Smulikowska, Warszawa 1995, s. XIV-XV, XXIII-XXIV. Tamże pełne zestawienie
literatury przedmiotu.
65 Problematykę donacji królewskich i magnackich w odniesieniu do XVII-wiecznego
wystroju wnętrza kaplicy-sanktuarium opracował wyczerpująco o. J. Golonka. Zob. tenże,
Ołtarz, s. 51, 72-96.
66 Z Pińczowa w latach czterdziestych XVII wieku sprowadzano kamień do budowy
klasztoru, natomiast piaskowiec z Góry Chełmskiej posłużył artystom śląskim do wykonania
169
dowie znalazły ponownie siedziby liczne miejscowe warsztaty artystyczne
i rzemieślnicze61. Kres działalności ośrodka przyniosła dopiero wojna pół-
nocna i kolejne oblężenia twierdzy przez Szwedów w 1704 i 1705 r. Wtedy
to Częstochówka i osada przy św. Barbarze powtórnie zostały doszczętnie
zniszczone. Miary klęsk dopełniła jeszcze straszliwa zaraza w latach 1707-
-171062. Zakonnicy odbudowali wieś wkrótce po jej ustąpieniu, zaś już
w 1717 r. dzięki staraniom ówczesnego prowincjała o. Konstantego Augusty-
na Moszyńskiego Częstochówka uzyskała prawa miejskie i nazwę Nowa
Częstochowa63. W 1826 r. Nową Częstochowę złączono z dawnym miastem
królewskim, tworząc jednolity organizm miejski. Obszar dawnej Częstochówki
w obecnej strukturze urbanistycznej Częstochowy wyznacza ul. Wieluńska
wraz z wytyczonym już w XIX wieku Rynkiem Wieluńskim. Zabudowa mie-
szkalna tej części miasta pochodzi głównie z końca XVIII, z XIX i XX wie-
ku64.
Przedstawiony szkic nowożytnej historii Częstochówki dowodzi, iż od
początku jej istnienia jako centrum obsługi ruchu pątniczego i osady służeb-
nej klasztoru, w ciągu XVII wieku paulini stworzyli tutaj odrębny, zależny
tylko od nich i niemal samowystarczalny ośrodek artystyczny i rzemieślniczy,
mogący z powodzeniem zaspokajać rosnące potrzeby nie tylko samej Jasnej
Góry, ale także pozostałych klasztorów w prowincji polskiej. Niedostępne na
miejscu surowce i wyroby luksusowe pozyskiwano z jednej strony dzięki
hojnym darom i fundacjom pielgrzymów (działo się tak m.in. w przypadku
dekoracji wnętrza powiększonej kaplicy-sanktuarium65) bądź zaopatrywano
się w nie w wielkich ośrodkach handlowych w Krakowie, Wrocławiu oraz
w Warszawie i Toruniu. Kamień budowlany, głównie wapień i piaskowiec,
sprowadzano najczęściej z podległych zakonowi pobliskich kamieniołomów
w Wieluniu i wsi Chełm pod Wielgomłynami66. Pozostałe usługi i za-
61 Krakowski, dz. cyt., s. 172, 178 n.; K i r y k, R a j m a n, dz. cyt., s. 357 n.
62 K i r y k, R a j m a n, dz. cyt., s. 357.
63 Ostatnio zob.: K i r y k, R a j m a n, dz. cyt., s. 358 n. Tamże literatura przedmiotu.
64 Ostatnio por. KZSP, Seria Nowa, t. VI: Miasto Częstochowa, red. Z. Rozanow
i E. Smulikowska, cz. 1: Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, oprać. Z. Roza-
now i E. Smulikowska, Warszawa 1995, s. XIV-XV, XXIII-XXIV. Tamże pełne zestawienie
literatury przedmiotu.
65 Problematykę donacji królewskich i magnackich w odniesieniu do XVII-wiecznego
wystroju wnętrza kaplicy-sanktuarium opracował wyczerpująco o. J. Golonka. Zob. tenże,
Ołtarz, s. 51, 72-96.
66 Z Pińczowa w latach czterdziestych XVII wieku sprowadzano kamień do budowy
klasztoru, natomiast piaskowiec z Góry Chełmskiej posłużył artystom śląskim do wykonania