Studia i materiały archeologiczne (14.2009)

24

Maciej Grabowski

szira, nosi arystokratyczny strój, druga zaś jest naga, a w prawej dłoni trzyma po-
dłużny przedmiot zakończony kulą. Przypuszczalnie reprezentują one odpowiednio:
jednego z synów Szapura - Hormizda-Ardaszira (Ghirshman 1975a: 266-267) lub
Bahrama, oraz Heraklesa-Weretragnę (HlNZ 1969: 123). Mimo tej hipotetycznej
identyfikacji, ich rola w scenie inwestytury pozostaje nieznana.
Ostatnią płaskorzeźbą Ardaszira wykonaną w Farsie jest relief tzw. konnej in-
westytury znajdujący się w Naksz-e Rustam (Naksz-e Rustam I)23 (fig. 5). Pod
względem techniki i stylu wykonania monument ten stoi na bardzo wysokim pozio-
mie; niezwykle głęboki relief, polerowane sylwetki, dokładny modelunek i syme-
tryczna kompozycja skłaniają do datowania go na koniec panowania Ardaszira
(HERRMANN 1981: 154). Ta konstatacja odpowiada ustaleniom V.G. Lukonina, który
w oparciu o przesłanki ikonograficzne moment powstania tego reliefu datuje na lata
239-240 (LUKONIN 1968: 112).
Innowacyjną formułą ikonograficzną zastosowaną w tej płaskorzeźbie było
przedstawienie monarchy oraz wręczającego mu pierścień boga na antytetycznie sto-
jących względem siebie rumakach, pod kopytami których wyobrażono ciała pokona-
nych wrogów: partyjskiego króla Artabana (rozpoznawalnego dzięki emblematowi na
jego tiarze) i ducha ciemności Arymana. Zabieg ten miał zapewne podłoże ideo-
logiczne, nie tylko akcentował wyższość zwycięzców nad pokonanymi, ale także
przyrównywał klęskę Artabana z ręki Ardaszira do ostatecznego tryumfu Ahura
Mazdy nad Arymanem, nadając sukcesowi perskiego króla także wymiar religijny.
W podobnym tonie utrzymana jest również trójjęzyczna (średnioperski, partyjski,
grecki) inskrypcja, która identyfikuje dwie główne postaci tego reliefu. Tekst wykuty
na piersiach królewskiego rumaka brzmi następująco: Oto jest obraz czciciela Mazdy,
władcy Ardaszira, króla królów Iranu, pochodzącego od bogów syna Papaka, króla.
Natomiast na powierzchni sylwetki konia dosiadanego przez Ahura Mazdę widnieje
napis: Oto jest obraz Ahura Mazdy, boga (SCHMIDT 1970: 123).
W międzyczasie Ardaszir zlecił wykonanie jeszcze jednego reliefu, lecz nie
w Farsie, a daleko na północy, nieopodal dzisiejszej miejscowości Salmas24 w Za-
chodnim Azerbejdżanie. Płaskorzeźba ta (fig. 6) przedstawia nie jednego a dwóch
władców perskich - Ardaszira i jego syna, Szapura, obu konno i w identycznych ko-
ronach w formie niskiej czapki zwieńczonej korymbosem. Obok nich ukazano dwóch
odzianych na partyjską modłę dostojników, przypuszczalnie armeńskiego pochodze-
nia (HlNZ 1965: 153, 156), którym władcy wręczają pozbawiony wstęg pierścień,
w tym wypadku najpewniej jako symbol władzy nad określonym regionem (HlNZ
1965: 156).
Datowanie reliefu z Salmas do dziś pozostaje kwestią sporną. Technika jego
wykonania wyraźnie nawiązuje do płaskorzeźby okresu partyjskiego, w której brak

23 Relief ten wykuty został na skale Naksz-e Rustam nieopodal achemenidzkich grobowców królewskich
oraz wieży Kaba-e Zardoszt; jego rozmiary wynoszą: 4.28 m wysokości i 6.75 m szerokości (Vanden
Berghe 1984: 127).
24 Szerokość tego reliefu wynosi około 5 m, zaś wysokość 2.5-2.8 m (HlNZ 1965: 135).