Studia i materiały archeologiczne (14.2009)

Wczesnosasanidzkie reliefy skalne Iranu

23

dygnitarzy nie jest nam znana, aczkolwiek bardzo możliwe, iż byli to członkowie
rodziny królewskiej, najpewniej synowie monarchy20.
Istota tzw. scen inwestytury leży w symbolice przedmiotu, który bóg Ahura
Mazda wręcza królowi. Od III tysiąclecia pierścień występował w sztuce mezopo-
tamskiej jako atrybut władzy bogów. W tej roli przeniknął potem do sztuki acheme-
nidzkiej i ukazywany był w dłoni postaci w uskrzydlonym dysku, która przez nie-
których utożsamiana jest z Ahura Mazdą, przez innych zaś uważana za personifikację
boskiej opatrzności - chwareny (SHAHBAZI 1974: 1980). W epoce partyjskiej na
symbolikę tego atrybutu silny wpływ wywarły tradycje hellenistyczne, w których
bardzo szerokie zastosowanie w życiu religijnym i publicznym miał wieniec. Sasa-
nidzki pierścień ze wstęgami stanowił przypuszczalnie syntezę obu tych atrybutów,
będąc nie tylko oznaką władzy uprawomocnionej przez boga (Ghirshman 1975b:
119), ale także symbolem zwycięstwa wojennego, niczym rzymska corona trium-
phalis (VON Gall 1990b: 107).
Podobną tematykę podejmuje następny relief Ardaszira - Naksz-e Radżab III21 22
(fig. 4), wykuty najprawdopodobniej w latach 235-240 (Lukonin 1968: 112). To
stosunkowo późne datowanie poświadcza w pewnym stopniu technika wykonania tej
płaskorzeźby - głęboki relief, dobry modelunek, wygładzenie sylwetek, a także jej
ściśle symetryczna kompozycja (HerrmANN 1981: 154-156).
Centrum reliefu zajmują sylwetki króla i boga, którzy ukazani zostali podczas
aktu przekazania pierścienia. W dwóch postaciach za monarchą ponownie rozpoznać
można „pazia” oraz księcia Szapura. Natomiast niespotykanym dotąd zabiegiem
kompozycyjnym jest przedstawienie dwóch sylwetek również za plecami boga Ahura
Mazdy. Co więcej obie zwrócone są tyłem do głównej sceny. Fakt ten był rozmaicie
interpretowany, można jednak sądzić, iż jest on efektem dążenia twórców omawia-
nej płaskorzeźby do ścisłej symetrii w kompozycji, a rzeczywiste miejsce obu tych
postaci powinno znajdować się za Ardaszirem, w orszaku monarchy razem z księciem
Szapurem i „paziem”.
Tożsamość obu tych postaci nie została jak dotąd konkretnie określona. Nie ulega
jednak wątpliwości, iż ta po prawej stronie wyobraża kobietę, a sądząc po królewskiej
mitrze i wystających spod niej warkoczach, może to być wizerunek Królowej
Królowych - Denag, siostry i małżonki Ardaszira (HlNZ 1969: 126). Druga postać
w tiarze zwieńczonej główką zwierzęcą to, być może, królowa niższej rangi, jedna
z małżonek Ardaszira lub Szapura, ewentualnie młody książę.
Innym zagadkowym elementem tego reliefu są dwie niewielkie postaci wyobra-
żone pod długimi wstęgami pierścienia. Pierwsza z nich, wyobrażona u stóp Arda-

20 Według W. Hinza były to wizerunki dwóch synów Ardaszira: Ardaszira, króla Kermanu, i księcia
Peroza, znanych ze źródeł tekstowych (HlNZ 1969: 123). Na poparcie tej identyfikacji brak jednak
rzeczowych argumentów.
21 Wnęka skalna Naksz-e Radżab znajduje się w połowie drogi między Persepolis a ruinami miasta Estahr.
Relief Naksz-e Radżab III wykuty został na jej tylnej, wschodniej ścianie. Płaskorzeźba ta mierzy 3.04 m
wysokości i 4.90 m szerokości (Vanden Berghe 1984: 126).
22 F. Sarre sugerował, że postaci ukazane za plecami boga Ahura Mazdy mogą wyobrażać zmarłych
członków rodziny królewskiej (SARRE, HERZFELD 1910: 94).