DOI Artikel:
Różańska, Monika: Geneza minaretów w kontekście badań nad wczesnomuzułmańskimi minaretami w Azji Środkowej (IX-XIII wiek)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51310#0167
Monika Różańska
Geneza minaretów w kontekście badań
nad wczesnomuzułmańskimi minaretami
w Azji Środkowej (IX-XIII wiek)
W ciągu siedmiu stuleci, od wieku VII do pojawienia się Mongołów, muzuł-
mańscy budowniczowie, czerpiąc z różnorodnych tradycji budowlanych, dążyli do
stworzenia określonego stylu architektonicznego, w tym również stylu w architektu-
rze sakralnej. Wraz pojawieniem się Mongołów architektura muzułmańska nabiera
nowych cech, co stało się wyraźne także w formie minaretów. Zanim to jednak nastą-
piło, do XIII wieku niemal w każdym zakątku świata muzułmańskiego spotkać można
było minarety całkowicie różniące się między sobą pod względem formy i dekoracji.
Wśród minaretów kwadratowych, cylindrycznych czy ośmiobocznych w planie
powstawało wiele innych form. Wraz z przybyciem Mongołów w XIII wieku minaret
stał się nieodłącznym elementem każdej budowli sakralnej, ale jednocześnie zanikały
lokalne formy. Poza tym, z upływem czasu minarety zaczęły pełnić rolę głównie
ozdobną, dlatego coraz częściej od końca XIII wieku w zespoły madras oraz
meczetów włączano nie jeden, lecz dwa, cztery lub więcej minaretów. Pierwsze
stulecia islamu stanowią więc, w pewnym sensie, odrębny rozdział w historii
architektury muzułmańskiej. Był to czas kształtowania się form i ich udoskonalania
pod względem estetycznym i konstrukcyjnym.
Tereny Azji Środkowej, a więc dzisiejszego Turkmenistanu, Uzbekistanu, Kir-
gistanu oraz Afganistanu, w przeciwieństwie do zachodnich ziem świata muzułmań-
skiego, w tym także Iranu, były niezwykle zróżnicowane pod względem kulturowym.
Przede wszystkim dlatego formy i dekoracje minaretów z Azji Środkowej różnią się
od tych wybudowanych w zachodniej części kalifatu.
Dotychczas nie podjęto analizy minaretów wzniesionych na obszarze Azji
Środkowej. Wynika to nie tyle z braku zainteresowania tymi budowlami wśród
badaczy, ile z ogromnej luki w źródłach i wielokrotnie z braku dokumentacji tych
obiektów. Mimo tego niniejsza analiza pozwala na wyodrębnienie cech charaktery-
zujących tylko minarety środkowoazjatyckie.
Autorka jest absolwentką Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Artykuł powstał na
podstawie pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem dr hab. prof. UW Barbary Kaim i przedstawionej
w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego w 2007 roku.
Geneza minaretów w kontekście badań
nad wczesnomuzułmańskimi minaretami
w Azji Środkowej (IX-XIII wiek)
W ciągu siedmiu stuleci, od wieku VII do pojawienia się Mongołów, muzuł-
mańscy budowniczowie, czerpiąc z różnorodnych tradycji budowlanych, dążyli do
stworzenia określonego stylu architektonicznego, w tym również stylu w architektu-
rze sakralnej. Wraz pojawieniem się Mongołów architektura muzułmańska nabiera
nowych cech, co stało się wyraźne także w formie minaretów. Zanim to jednak nastą-
piło, do XIII wieku niemal w każdym zakątku świata muzułmańskiego spotkać można
było minarety całkowicie różniące się między sobą pod względem formy i dekoracji.
Wśród minaretów kwadratowych, cylindrycznych czy ośmiobocznych w planie
powstawało wiele innych form. Wraz z przybyciem Mongołów w XIII wieku minaret
stał się nieodłącznym elementem każdej budowli sakralnej, ale jednocześnie zanikały
lokalne formy. Poza tym, z upływem czasu minarety zaczęły pełnić rolę głównie
ozdobną, dlatego coraz częściej od końca XIII wieku w zespoły madras oraz
meczetów włączano nie jeden, lecz dwa, cztery lub więcej minaretów. Pierwsze
stulecia islamu stanowią więc, w pewnym sensie, odrębny rozdział w historii
architektury muzułmańskiej. Był to czas kształtowania się form i ich udoskonalania
pod względem estetycznym i konstrukcyjnym.
Tereny Azji Środkowej, a więc dzisiejszego Turkmenistanu, Uzbekistanu, Kir-
gistanu oraz Afganistanu, w przeciwieństwie do zachodnich ziem świata muzułmań-
skiego, w tym także Iranu, były niezwykle zróżnicowane pod względem kulturowym.
Przede wszystkim dlatego formy i dekoracje minaretów z Azji Środkowej różnią się
od tych wybudowanych w zachodniej części kalifatu.
Dotychczas nie podjęto analizy minaretów wzniesionych na obszarze Azji
Środkowej. Wynika to nie tyle z braku zainteresowania tymi budowlami wśród
badaczy, ile z ogromnej luki w źródłach i wielokrotnie z braku dokumentacji tych
obiektów. Mimo tego niniejsza analiza pozwala na wyodrębnienie cech charaktery-
zujących tylko minarety środkowoazjatyckie.
Autorka jest absolwentką Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Artykuł powstał na
podstawie pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem dr hab. prof. UW Barbary Kaim i przedstawionej
w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego w 2007 roku.