DOI issue:
Studia
DOI article:Marciniak, Katarzyna: Wizje kobiecości w kulturze ludowej na przykładzie analizy polskiej sztuki ludowej i nieprofesjonalnej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72618#0164
Katarzyna Marciniak
12. Matka Boża
Częstochowska,
warsztat częstochowski,
koniec XIX w,
fot. M. Marciniak,
kolekcja Autorki
najdosadniej obrazowany jest przez kapliczki
przydrożne, które w krajobrazie polskim
zaczęły pojawiać się od XVI w., by na stałe
wpisać się niego w wieku XIX. Wówczas to,
po zniesieniu pańszczyzny, mieszkańcy wsi
polskiej zaczęli się bogacić. Skutkiem był
ogromny rozwój sztuki włościańskiej, wyra-
żającej się przez ubiór, rzemiosło, haft oraz
właśnie przez sztukę figuratywną powiązaną
z przydrożnymi kapliczkami (il. 1-4). To
właśnie kapliczki przydrożne są dla nas
dowodem nie tylko pobożności włościan wie-
ków poprzednich, ale również obrazują ich
wizję świata i porządku społecznego. Stają się
nośnikami znaczeń symbolicznych. We wnę-
trzu zdecydowanej większości znajdziemy
figury przedstawiające Matkę Bożą. Figury
te nie tylko egzemplifikowały postać Bożej
Rodzicielki, ale poprzez mikrosugestie wska-
zywały na cechy, jakimi powinna szczycić się
każda kobieta. Ten powszechnie występujący
wzór kobiecości przede wszystkim podkreślał
akceptację porządku świata zewnętrznego,
uległość wobec niego, godzenie się na wszyst-
ko, co przyniesie życie (il. 5-6).
Przyjrzyjmy się jednemu z najczęściej
występujących w przestrzeni kulturowej
wsi wizerunków jakim jest figura Matki
Bożej Niepokalanej (Immaculata). Spokoj-
na, skupiona postawa Maryi, z pochyloną
głową w geście pokory, lekko uśmiechnięta
twarz (choć nie zawsze, ponieważ uśmiech
sugerował frywolność, lekkomyślność, brak
powagi - te cechy były piętnowane nie tylko
w kulturze włościańskiej), ze złożonymi
do modlitwy dłońmi na piersi, gotowa jest
znieść bez sprzeciwu wszystko, co ją czeka
(il. 6,10).
W ludowych wizerunkach Matki Bożej
i innych postaci świętych kobiet obserwuje-
my całkowity brak przedstawień typu figura
serpentinata, gdzie ruch szat i dynamika
postaci sugeruje niepokój i żywotność, a tym
samym aprobatę chodzenia po plotach, włó-
czenia się po chałpach, włóczenia się po wsi.
Poprzez statyczne ujęcie postaci podkreśla-
no pożądane społecznie modele zachowań:
domatorstwo, pokorę, odpowiedzialność,
oddanie, powagę, skupienie na rodzinie
i troskę o nią. Performatywność sztuki
figuratywnej dodatkowo wzmacniana była
również przekazami ustnymi, które najle-
piej oddają przysłowia i porzekadła. Pokora,
jako cecha społecznie pożądana, mocno jest
w nich akcentowana: Gdzie jest pokora tam
jest mądrość (Hozjusz, 1562)20, czy też:
Pokora jest matką wszystkich cnót (Biało-
brzeski, 1581 )21. Sytuują one kobietę jako
tą, która powinna zajmować się domem i nie
opuszczać jego murów. Kury, koty i kobiety
powinny siedzieć w domu (Adaberg, 1894)22,
czy też Siedzieć w domu i za piecem Pana
162
12. Matka Boża
Częstochowska,
warsztat częstochowski,
koniec XIX w,
fot. M. Marciniak,
kolekcja Autorki
najdosadniej obrazowany jest przez kapliczki
przydrożne, które w krajobrazie polskim
zaczęły pojawiać się od XVI w., by na stałe
wpisać się niego w wieku XIX. Wówczas to,
po zniesieniu pańszczyzny, mieszkańcy wsi
polskiej zaczęli się bogacić. Skutkiem był
ogromny rozwój sztuki włościańskiej, wyra-
żającej się przez ubiór, rzemiosło, haft oraz
właśnie przez sztukę figuratywną powiązaną
z przydrożnymi kapliczkami (il. 1-4). To
właśnie kapliczki przydrożne są dla nas
dowodem nie tylko pobożności włościan wie-
ków poprzednich, ale również obrazują ich
wizję świata i porządku społecznego. Stają się
nośnikami znaczeń symbolicznych. We wnę-
trzu zdecydowanej większości znajdziemy
figury przedstawiające Matkę Bożą. Figury
te nie tylko egzemplifikowały postać Bożej
Rodzicielki, ale poprzez mikrosugestie wska-
zywały na cechy, jakimi powinna szczycić się
każda kobieta. Ten powszechnie występujący
wzór kobiecości przede wszystkim podkreślał
akceptację porządku świata zewnętrznego,
uległość wobec niego, godzenie się na wszyst-
ko, co przyniesie życie (il. 5-6).
Przyjrzyjmy się jednemu z najczęściej
występujących w przestrzeni kulturowej
wsi wizerunków jakim jest figura Matki
Bożej Niepokalanej (Immaculata). Spokoj-
na, skupiona postawa Maryi, z pochyloną
głową w geście pokory, lekko uśmiechnięta
twarz (choć nie zawsze, ponieważ uśmiech
sugerował frywolność, lekkomyślność, brak
powagi - te cechy były piętnowane nie tylko
w kulturze włościańskiej), ze złożonymi
do modlitwy dłońmi na piersi, gotowa jest
znieść bez sprzeciwu wszystko, co ją czeka
(il. 6,10).
W ludowych wizerunkach Matki Bożej
i innych postaci świętych kobiet obserwuje-
my całkowity brak przedstawień typu figura
serpentinata, gdzie ruch szat i dynamika
postaci sugeruje niepokój i żywotność, a tym
samym aprobatę chodzenia po plotach, włó-
czenia się po chałpach, włóczenia się po wsi.
Poprzez statyczne ujęcie postaci podkreśla-
no pożądane społecznie modele zachowań:
domatorstwo, pokorę, odpowiedzialność,
oddanie, powagę, skupienie na rodzinie
i troskę o nią. Performatywność sztuki
figuratywnej dodatkowo wzmacniana była
również przekazami ustnymi, które najle-
piej oddają przysłowia i porzekadła. Pokora,
jako cecha społecznie pożądana, mocno jest
w nich akcentowana: Gdzie jest pokora tam
jest mądrość (Hozjusz, 1562)20, czy też:
Pokora jest matką wszystkich cnót (Biało-
brzeski, 1581 )21. Sytuują one kobietę jako
tą, która powinna zajmować się domem i nie
opuszczać jego murów. Kury, koty i kobiety
powinny siedzieć w domu (Adaberg, 1894)22,
czy też Siedzieć w domu i za piecem Pana
162