Joanna Minksztym

Wraz z nadal postępującym powszechnym
ubożeniem mieszkańców Afganistanu oraz
zanikającą znajomością dawnych rzemiosł,
coraz więcej powstającej w ostatnich latach
biżuterii jest gorszej jakości i wykonywana
jest ona z mniej wartościowych materiałów44.
Symbolika biżuterii w islamie
Warto wspomnieć o symbolicznym zna-
czeniu kształtu i motywów ozdób w religii
muzułmańskiej.
Kwadrat jest w wielu kulturach symbolem
doskonałości i absolutu. W islamie odzwier-
ciedla cztery elementy siły wszechświata:
boską, anielską, szatańską oraz ludzką
i dlatego, zgodnie z tradycją muzułmańską,
serca zwykłych ludzi mają kształt kwadratu
(il. 3)45. Może też odnosić się do jeszcze
przedislamskich kultów, w których symboli-
zował Ziemię i cztery główne strony świata46.
Trójkąt równoboczny (il. 4 i 5) symboli-
zuje w islamie serce proroka, gdyż mają na
nie wpływ jedynie trzy siły: boska, anielska
i ludzka47. W kultach przedislamskich
trójkąt łączył się z pojęciem siły boskiej,
skierowanej ku „górnemu światu”. Przy czym
trójkąt skierowany ku górze utożsamiany
był z aktywną zasadą męską, a ku dołowi
z pasywną zasadą kobiecą48.
Z kołem (il. 11, 15) związana jest - jak
i na całym świecie - znamionująca siłę,
płodność i powodzenie symbolika solarna49.
W religii muzułmańskiej słońce uznawane
jest za „lampę Boga” i „wszystkowidzące oko
Boga”50, stąd duża popularność motywów
solarnych w koronach pierścieni51, a także
winnych elementachbiżuteryjnych. Najlep-
szym tego przykładem w kolekcji afgańskiej
ME MNP jest pasek ze srebrzystego metalu
ozdobiony na całej długości sztancowanymi
dyskami o motywach solarnych52.
Na niektórych ozdobach ukazane są też
wyobrażenia ryb lub ptaków jako symboli

pomyślności53. Wizerunek repusowany na
maleńkiej amuletnicy54 (il. 6) oddaje po-
pularne w islamie podanie, które przytoczę
tu za Władysławem Kopalińskim: „Gdy Ma-
homet dostał się do nieba, zobaczył Drzewo
Życia stojące pośrodku wielkiego placu,
drzewo, którego owoce przywracają młodość.
Wokół niego rosły rzędy drzew liściastych,
a na ich gałęziach siedziały niezliczone, cud-
nie śpiewające ptaki o jaskrawo kolorowym
upierzeniu; były to dusze wiernych”55.
Jak pisał Marek M. Dziekan „Islam jest
religią zorientowaną na księżyc”56. Charakte-
rystyczna forma sierpa księżyca powszechnie
kojarzona jest ze światem muzułmańskim.
Stanowi w nim symbol nieograniczonej
mocy i władzy Allacha57. Także i w kultach
przedislamskich księżyc czczony był jako
symbol nowego życia58. Nic więc dziwnego,
że często pojawia się także w biżuterii (por.
il. 3, 8,12)59.
Wielofunkcyjność
i zmienność funkcji
Inną cechą charakterystyczną biżuterii
afgańskiej i w ogóle biżuterii etnicznej jest
jej wielofunkcyjność - poszczególne wyroby
stają się wisiorami lub naszywkami w zależ-
ności od potrzeb i decyzji właściciela. Doty-
czy to także amuletnic60, które noszone były
nie tylko w postaci zawieszeń czy stanowiły
część naszyjników, ale także, szczególnie
te mniejsze, przyszywano bezpośrednio do
odzieży (por. il. 5).
Także monety są powszechnie wyko-
rzystywane w wielu społecznościach jako
elementy biżuteryjne - w Afganistanie mają
najczęściej postać naszywek, czasem ozdo-
bionych dodatkowo brzękadłami, czasem
użytkowanych samodzielnie (por. il. 2 i 5 )61.
Ze względu na oszczędność wiele ele-
mentów biżuterii etnicznej bywa też wielo-
krotnie przerabianych, zmieniając funkcje

176