DOI article:
Myśliński, Michał: Stauroteka bizantyńska ze Skarbca Koronnego na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0029
Obok ornamentów roślinnych równie często sto-
sowano zdobienia geometryczne, np. przeplatającą
się wstęgę, perełkowanie, astragal bądź ornament
falisty, których ciągi obiegały brzegi okładów i
tworzyły ramy kompozycji umieszczanych na licu
ikon, relikwiarzy czy innych przedmiotów liturgi-
cznych. Najbliższa ornamentowi falistemu, wystę-
pującemu na licu omawianej stauroteki, jest de-
koracja widniejąca na licu i odwrociu datowanej
na przełom X/XI wieku stauroteki w San Marco
w Wenecji (fig. 7)79 oraz na odwrociu przechowy-
wanej tamże i podobnie datowanej ikony św. Mi-
chała Archanioła80. Przeplatająca się i tworząca
okręgi wstęga ukazana też została na złotej oprawie
z końca X wieku, zdobiącej islamską czarę szklaną,
przechowywaną w Skarbcu San Marco w Wenecji
(fig. 12)81. Groszkowanie powierzchni zastosowano
w weneckim Pala d'Oro, powstałym w Konstan-
tynopolu w pierwszej połowie XI wieku, a w wie-
kach późniejszych znacznie przerabianym (fig. 19)82.
Kształt ramion krzyża na odwrociu pokrywy
krakowskiego relikwiarza nie jest identyczny lub
choćby podobny do kształtu ramion jakiegokolwiek
innego krzyża83. Wobec tego nie można określić
jego bezpośredniego pierwowzoru, a tym samym
należy krzyż ten uznać za wyobrażenie jednostko-
we. Można jedynie wskazać krzyże o rozwiniętych
ornamentalnie ramionach, nie stanowiące wzoru
wyobrażenia, lecz będące wyłącznie analogią formy.
Bogate rozwinięcia zakończeń ramion krzyży, nie-
jednokrotnie w całości skomponowanych z elementów
ornamentalnych, charakterystyczne jest dla sztuki
armeńskiej. Takie płaskorzeźbione, plecionkowe krzy-
że widnieją na stelach nagrobnych, powstających na
terenie Armenii już od VI wieku i noszących wspólną
nazwę chaczkar. Zwyczaj ustawiania stel w miejscach
eksponowanych, takich jak pagórki czy zręby skalne,
bądź wmontowywania ich w fasady świątyń, kaplic
i grobowców utrzymał się aż do wieku XTX. Wspólną
cechą chaczkarów - niezależnie od stopnia ich orna-
mentalnego bogactwa - jest wydatne niekiedy roz-
dwojenie końców ramion w tzw. jaskółczy ogon (fig.
'J The Treasury..., s. 148-151, nr 13.
80 Ibidem, s. 141-147, nr 12,
81 Ibidem, s. 209-212, nr 29.
82 Ibidem, s. 35-65, 164.
83
Różne formy krzyża omawia Skubiszewski w opraco-
waniu poświęconym romańskiej płycie nagrobnej w Trzeme-
sznie. Jednak wśród licznie podanych przykładów nie ma
krzyża o podobnie zakończonych ramionach. Zob.: P. Sku-
biszewski, Romańska płyta nagrobna w Trzemesznie i sym-
bolika nagrobków z przedstawieniem krzyża procesyjnego [w:]
Ars una. Prace z historii sztuki, pod red. E. Iwanoyki,
Poznań 1976, s. 19-48.
22. Chaczkary, Achpat (Armenia), 1004-XII wiek
(wg Az arian, Armenian khatchars...)
5y
sowano zdobienia geometryczne, np. przeplatającą
się wstęgę, perełkowanie, astragal bądź ornament
falisty, których ciągi obiegały brzegi okładów i
tworzyły ramy kompozycji umieszczanych na licu
ikon, relikwiarzy czy innych przedmiotów liturgi-
cznych. Najbliższa ornamentowi falistemu, wystę-
pującemu na licu omawianej stauroteki, jest de-
koracja widniejąca na licu i odwrociu datowanej
na przełom X/XI wieku stauroteki w San Marco
w Wenecji (fig. 7)79 oraz na odwrociu przechowy-
wanej tamże i podobnie datowanej ikony św. Mi-
chała Archanioła80. Przeplatająca się i tworząca
okręgi wstęga ukazana też została na złotej oprawie
z końca X wieku, zdobiącej islamską czarę szklaną,
przechowywaną w Skarbcu San Marco w Wenecji
(fig. 12)81. Groszkowanie powierzchni zastosowano
w weneckim Pala d'Oro, powstałym w Konstan-
tynopolu w pierwszej połowie XI wieku, a w wie-
kach późniejszych znacznie przerabianym (fig. 19)82.
Kształt ramion krzyża na odwrociu pokrywy
krakowskiego relikwiarza nie jest identyczny lub
choćby podobny do kształtu ramion jakiegokolwiek
innego krzyża83. Wobec tego nie można określić
jego bezpośredniego pierwowzoru, a tym samym
należy krzyż ten uznać za wyobrażenie jednostko-
we. Można jedynie wskazać krzyże o rozwiniętych
ornamentalnie ramionach, nie stanowiące wzoru
wyobrażenia, lecz będące wyłącznie analogią formy.
Bogate rozwinięcia zakończeń ramion krzyży, nie-
jednokrotnie w całości skomponowanych z elementów
ornamentalnych, charakterystyczne jest dla sztuki
armeńskiej. Takie płaskorzeźbione, plecionkowe krzy-
że widnieją na stelach nagrobnych, powstających na
terenie Armenii już od VI wieku i noszących wspólną
nazwę chaczkar. Zwyczaj ustawiania stel w miejscach
eksponowanych, takich jak pagórki czy zręby skalne,
bądź wmontowywania ich w fasady świątyń, kaplic
i grobowców utrzymał się aż do wieku XTX. Wspólną
cechą chaczkarów - niezależnie od stopnia ich orna-
mentalnego bogactwa - jest wydatne niekiedy roz-
dwojenie końców ramion w tzw. jaskółczy ogon (fig.
'J The Treasury..., s. 148-151, nr 13.
80 Ibidem, s. 141-147, nr 12,
81 Ibidem, s. 209-212, nr 29.
82 Ibidem, s. 35-65, 164.
83
Różne formy krzyża omawia Skubiszewski w opraco-
waniu poświęconym romańskiej płycie nagrobnej w Trzeme-
sznie. Jednak wśród licznie podanych przykładów nie ma
krzyża o podobnie zakończonych ramionach. Zob.: P. Sku-
biszewski, Romańska płyta nagrobna w Trzemesznie i sym-
bolika nagrobków z przedstawieniem krzyża procesyjnego [w:]
Ars una. Prace z historii sztuki, pod red. E. Iwanoyki,
Poznań 1976, s. 19-48.
22. Chaczkary, Achpat (Armenia), 1004-XII wiek
(wg Az arian, Armenian khatchars...)
5y