Studia Waweliana (5.1996)

żotiych w Świątyni Pamięci Puławskiej, w którym
relikwiarz wymieniony jest jako znajdujący się
w przedziale czwartym szafy pierwszej95, i Rejestrze
Sybilli, gdzie relikwiarz opisany jest jako przecho-
wywany w tym samym miejscu96. Wymienia go także
Inwentarz Świątyni Sybilli w Puławach w miesiącu
- lipcu 1815go roku spisany. W Paryżu, w sierpniu
1849 roku przepisany z dodaniem skazówek osób
i rzeczy97 będący kopią inwentarza z 1815 roku.

Pierwszy zapis, w którym stauroteka określona
jest już jako trofeum wojenne hetmana Stefana
Żółkiewskiego - „Ołtarz Carów Szuyskich, przez
Żółkiewskiego zdobyty" - znajduje się w powstałym
w roku 1825 Historycznym opisaniu Świątyni Sy-
billi w Puławach 182598. Jego autorem jest Łukasz
Gołębiowski i być może jemu, a nie Tadeuszowi
Czackiemu należy również przypisać związanie re-
likwiarza z hetmanem Stefanem Żółkiewskim. Po-
dobny zapis figuruje w Opisaniu pamiątek polskich
w Świątyni Sybilli w Puławach, gdzie wśród prze-
chowywanych na „szczycie szafy" pamiątek po het-
manie Stefanie Żółkiewskim znajduje się „pamiątka
Carów Szuyskich"99. Najpełniejsza informacja o
staurotece zawarta jest w powstałym w roku 1861
Poczcie pamiątek narodowych zachowanych w
Świątyni Sybilli w Puławach przez Elżbietę Xiężnę
Czartoryską zebranych™0. W czwartym przedziale
czwartej szafy znajdował się „ołtarzyk do nabo-
żeństwa drewniany pozłacany po Carach Szuyskich,
złożony przez Żółkiewskiego w Zamku Krakowskim;
W czasie Rewolucyi po objęciu Krakowa przez
Prusaków wyięty został z tego Ołtarzyka Krzyż
wysadzany drogimi kamieniami". Jest to jedyny
zapis w inwentarzu Zbiorów Czartoryskich, w któ-
rym jednoznacznie stwierdza się, że relikwiarz
był zdeponawany na Wawelu - najpewniej w Skarb-
cu Koronnym. Zapis widniejący w kolejnym, po-
wstałym w roku 1892 Inwentarzu klejnotów i pa-
miątek zachowanych w Szkatule zwanej „Króle-
wską", spisanym 1892 r. nie wnosił niczego nowego
do ówczesnego stanu wiedzy o staurotece. Warto
jednak zwrócić uwagę, że pod koniec XIX wieku
stauroteka już była zdeponowana w Szkatule Kró-
lewskiej wśród innych, najcenniejszych pamiątek
Kolekcji Czartoryskich101.

Łatwo można zauważyć narastanie informacji

0 relikwiarzu. Zapisy w najwcześniejszych inwenta-
rzach Zbiorów Puławskich ograniczone są wyłącznie
do stwierdzenia posiadania relikwiarza - wśród wielu
innych, pomniejszych pamiątek - wraz z lakonicznym
jego opisem, natomiast w późniejszych spisach stau-
roteka jest już określana jako uprzednia własność
Szujskich i zarazem trofeum hetmana Stefana Żół-
kiewskiego. Wreszcie stwierdza się, że relikwiarz był
przechowywany na Zamku Królewskim w Krakowie.

Fakt przypisania relikwiarza carom Szujskim

1 określenia go jako zdobyczy hetmana Stefana Żół-
kiewskiego mógł wyniknąć z dwóch powodów: istnie-
nia takiego przekazu ustnego, który — z niewiadomych
przyczyn - początkowo nie znalazł swego pisanego
wyrazu, bądź też chęci uznania któregoś z puławskich
zabytków za pamiątkę po hetmanie z braku lub zni-
komej liczby innych pamiątek. Ta ostatnia hipoteza
wydaje się najbardziej prawdopodobna, albowiem
można przyjąć, że gdyby relikwiarz był rzeczywiście
trofeum hetmana Stefana Żółkiewskiego, niechybnie
znalazłoby to wyraz w najwcześniejszych inwenta-
rzach Zbiorów Puławskich. Poza tym w poświęconym
hetmanowi tekście, datowanym 1II 1828 i włączonym
do Artykułów do katalogu historycznego Sybilli Pu-
ławskiej10'2 oraz w stanowiącym ostateczną kopię zaty-
tułowaną Opis niektórych cenniejszych pamiątek za-
chowanych w Świątyni Sybiłłi w Puławach103, Andrzej
Koźmian pisze: „Na początku wieku XVIII znajdowały
się jeszcze w Zamku Warszawskim malowania na
sufitach, wystawiające zwycięstwa Żółkiewskiego,
które na Piotra Wielkiego żądanie zatarte zostały; -
Za Stanisława Augusta Książę Repnin porwać kazał
kamień z tegoż Kościoła świadczący o tych grobach
[Szujskich pochowano w kaplicy Dominikańskiej na
Krakowskim Przedmieściu - przyp. M.M.]. Na koniec
w roku 1818 kaplicę Dominikańską, zwaną Moskie-
wską, zniesiono, a tak ostatnia pamiątka
zwycięstwa Żółkiewskiego zatartą zosta-
ła" (podkreślenie M.M.)104. Zwłaszcza ostatnie zdanie
wskazuje, że wobec braku „pamiątek zwycięstwa Żół-
kiewskiego" przechowywany w Puławach relikwiarz
mógł zostać określony jako zdobyta przez hetmana
Stefana Żółkiewskiego własność carów Szujskich. Po-
twierdzać to zdaje się fakt, że w Puławach znajdowały

,0 Bibl.Cz, rkps 3226 II, s. 113, poz. 417. Autorem Regestru
jest Franciszek Kozłowski - archiwista puławski. Tekst ten
był przeznaczony do druku, lecz wybuch powstania sprawił, że
pozostał w rękopisie.

96 Bibl.Cz, rkps Ew. 2336, s. 33.

97 Bibl.Cz, rkps Ew. 2339, s. 46, poz. 368.

98 Bibl.Cz, rkps Ew. 2338, s. 113.

99 Bibl.Cz, rkps 2928 III, s. 80.

100 Bibl.Cz, rkps 3032 III, s. 123.

101 Bibl.Cz, rkps Ew. 3129, s. 8, nr 28.

102 „Głowa Stanisława Żółkiewskiego w marmurze zamknięta
z napisem: on piersi swemi Oyczyznę zasłonił i Szata Tegoż,
w której pod Cecorą poległ" (Bibl.Cz, rkps 3164 III).

103 Bibl.Cz, rkps 3033 III, s. 73-82. Rkps 3164 III (Bibl.Cz)
stanowił przygotowanie dla tego rękopisu. Dla obu przygotowanie
stanowił z kolei rkps 3164 III (Bibl.Cz).

104 Bibl.Cz, rkps 3033 III, s. 81, przyp. „E".

29