Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

Studia Waweliana
Tom IX/X, 2000/2001
PL ISSN 1230-3275

YARIA

Relikty przedromańskiej dekoracji plecionkowej na Wawelu*

W wyniku badań archeologicznych i prac konserwatorskich,
prowadzonych od końca XIX w. na terenie katediy krakow-
skiej oraz w jej otoczeniu, ujawniono siedem fragmentów pia-
skowca dekorowanych plecionką wykonaną w technice relie-
fu wypukłego. Spośród tej grupy wybrałam do omówienia dwa
fragmenty płyt, wyróżniające się tym, że ornament na nich zo-
stał wzbogacony elementami symbolicznymi. Podjęte przeze
mnie badania mają na celu przede wszystkim uczytelnienie,
poprzez rekonstrukcję, wspomnianych znaków symbolicznych
oraz zanalizowanie ich treści ideowych.

Gmpa wawelskich reliefów z plecionkami zajmuje szcze-
gólne miejsce w historii sztuki polskiej. Są one najstarszymi,
znanymi przykładami dekoracji rzeźbiarskiej budowli sakralnej
lub jej wyposażenia z terenu państwa Piastów, a poza tym nale-
żą do nielicznych i bezcennych świadectw działalności artystycz-
nej związanej z wczesnym okresem chrześcijaństwa w Polsce.

Dzieje odkryć

W roku 1899 podczas prac w katedrze, którymi kierował
Sławomir Odrzywolski, odkryto fragment płyty wmurowanej
w gotycką ścianę pomieszczenia przy kaplicy biskupa Samu-
ela Maciejowskiego1 (fig. 1). W latach 1914—1920 w czasie
badań konserwatorskich, prowadzonych przy zachodnim skrzy-
dle zamku wawelskiego przez Adolfa Szyszko-Bohusza, od-
słonięto pozostałości bazyliki, wówczas określone jako relikty
I katedry. W tym rejonie znaleziono detale architektoniczne

* Niniejszy artykuł jest częścią pracy magisterskiej pisanej pod
kierunkiem prof. dra hab. Jerzego Gadomskiego, złożonej w Insty-
tucie Historii Sztuki na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Ja-
giellońskiego w r. 2000. Pragnę serdecznie podziękować prof. Je-
rzemu Gadomskiemu za cenne uwagi, a prof. dr hab. Lechowi Ka-
linowskiemu za recenzję artykułu. Wyrazy wdzięczności przekazu-
ję dr Teresie Rodzińskiej-Chorąży za wskazówki bibliograficzne
oraz pomoc przy przygotowaniu do druku. Za okazaną mi życzli-
wość i ułatwienie dostępu do analizowanych przeze mnie reliktów

1. Fragment płyty wmurowanej w czternastowieczną ścianę
zakrystii kaplicy bpa Samuela Maciejowskiego w katedrze
na Wawelu. Ułożenie płyty wg E. Nogieć-Czepielowej

pokryte plecionką: kapitel i część trzonu kolumny2. Cztery frag-
menty płyt wydobyto w roku 1972 z zasypiska grobu królowej
Elżbiety w kaplicy Świętokrzyskiej3 (fig. 2). Do tych trzech fak-
tów sprowadza się cała wiedza na temat dziejów omawianych
fragmentów dekoracji, gdyż nie znamy żadnego źródła pisane-
go lub ikonograficznego odnoszącego się do nich.

dekoracji dziękuję Księdzu Prałatowi Januszowi Bielańskiemu oraz
pracownikom Wawelu.

1 Wnioski dotyczące odkrycia zostały przedstawione przez E. No-
gieć-Czepielową, Pozostałości dekoracji rzeźbiarskiej I katediy wa-
welskiej (Folia HA 10: 1974, s. 26, przyp. 133).

2 A. Szyszko-Bohusz,Z historii romańskiego Wawelu (Rocz.
Krak. 19: 1923, s. IM).

3 S. K o z i e ł, Badania archeologiczne w kaplicy Świętokrzyskiej
na Wawelu w latach 1972-1973 (Studia DW 4: 1978, s. 449).

195