DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Wawelskie wirydarze Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52822#0051
stąd, że łaźnia nad Rudawką już wówczas nie działała.
Natomiast łaźnię przy skrzydle zachodnim utrzymy-
wano nadal w wieku XVII46. Dodatkowo w roku 1603
Zygmunt III Waza kazał sobie urządzić nową łazienkę w
sklepionym pomieszczeniu przed Kurzą Nogą47. Należy
przypuszczać, że w tym okresie nieużywany budynek
nad Rudawką został przerobiony na inne funkcje, może
na jedną z „lodowni”, o których w czasie przeszłym
wspominają rewizje z 2. połowy wieku XVII48. Nawet
gdyby dwie prostokątne budowle u stóp muru oporowego
tarasu dolnego, zaznaczone na kopii planu z roku 1667
(fig. 4), nie były pozostałościami tych właśnie urządzeń,
to dowodzą, że między wspomnianym murem a rzeczką
istniało dość miejsca na łaźnię, wystawioną przed 1521 na
przeciw domu kanonika Łaskiego przy bramie Grodzkiej,
uwzględnionego w przytoczonym źródle kartograficznym,
a użytkowaną do lat pięćdziesiątych XVI stulecia.
Górny taras ogrodów
Urządzanie nowego ogrodu między wschodnim
skrzydłem pałacu a dostosowanym do nowej funkcji
średniowiecznym przedmurzem, zwanego „ogródkiem
pod wieżą Jordanką” lub „przed studnią zamku” (fig.
2: nr 1), rozpoczęto nie wcześniej niż w roku 1540,
ponieważ w czerwcu 1541 określono go jako „nowo
założony”49. Tak więc latem i jesienią 1540 urządzano
przejście pod murem zamku, poczynając zapewne od
tarasu pod Jordanką, poprzez ogród przed łaźnią, a także
pokrywano je dachówką, a malarz Benedykt Czipser (?)
pozłocił łącznie 125 rozet50, bez wątpienia do stropu tego
ganku czy też portyku51. W roku następnym przejście
do łaźni wybrukowano52. Jednocześnie wykonywano
prace techniczne, które przeciągnęły się do wiosny 1541.
Polegały one zapewne na usunięciu pozostałości pożaru
zamku i robót remontowych, a z pewnością na uporząd-
kowaniu kanalizacji kloacznej53. Wkrótce odnotowano
zakup zamków do dwóch furtek oraz innych okuć do
„ogródka założonego przed studnią zamku”, mieszczą-
cą się w piwnicy skrzydła wschodniego54, w tym do
drewnianych ławek55. Wiosną 1541 prowadzono tam
prace murarskie56, obejmujące też wybrukowanie terenu
cegłą57 oraz jakieś prace tynkarskie58. Warto zaznaczyć,
że już dziewięć lat wcześniej, w roku 1532, Barto-
lommeo Berrecci pobierał wynagrodzenie za cegły do
wykładania „mniejszego ogrodu królowej”59, zapewne
tego koło bramy Wiślnej. Na tarasie górnym wybierano
następnie kamienie i zwożono ziemię60. W kwietniu 1541
cieśle ustawiający podczas prac brukarskich drewniane
eiusdem”; ibidem, s. 424: 12 IV 1564 „Joachimo mensatori pro ramę
[...] ad stubellam inter portas circa balneum Regiae Mtis ad castrum”;
ibidem, s. 427: 3 VI 1564 „Antonio muratori a tectione tegulis stubellae
inter portam circa balneum”; ibidem, s. 429: 3 VI 1564 „Carpentariis
4 laborantibus pologe in stubella inter portas arcis circa balneum
regium”; ibidem, s. 432: 22 IX 1565 „vitreatori iudeo a reformatione
membranarum [...] in balneo Regiae Mtis inter portam arcis”.
46 Ibidem, s. 507-508, 553 i 609-610 (rewizje z lat 1615 i 1692).
47 Ibidem, s. 475.
48 Ibidem, s. 517: Rewizya wlk rządów krkprzy odbieraniu ich od
potomków [...] Hieronima Wierzbowskiego 1665'. „Do pobocznej zaś
bramy z wału idąc, wrota dębowe ku lodowni, pasami żelaznymi na
krzyż obite. Lodownia jednak, którą dawna wspomina rewizya, znie-
siona, także druga na inszem miejscu w ogródku, na którym począł
był budować łaźnię nieboszczyk Im. Pan Wierzbowski [...] jednak ta
lodownia zniesiona”; Ibidem, s. 580: Informacya krótka z teraźniejszej
rewizyt... die 20 Septembris a.d. 1692, „gdzie antiąuitus budynki by-
wały”; ibidem, s. 557: Inwentarz wielkich rządów krakowskich 20IX
1692 „chodzono do sadu, gdzie bywały sklepy izby”. Lodownie, może
inne, istniały wszakże w r. 1572; ibidem, s. 438: 8 III 1572.
49 Por. przyp. 64.
50 Ibidem, s. 239: 3 VII 1540 „pro 3000 tegulis latis supra tectum
penes murum castri, ubi itur ad balneum Regiae Mtis”; ibidem, s.
258: 21 VIII 1540 „Benedicto [Czipser z Lewoczy?] pictori [a]
deauratione rosarum maiorum 50 et 75 minorum sub pergulas antę
balneum Regiae Maiestatis fi. 50 (mrc. 31/12/-)”; ibidem, s. 236: 4
IX 1540 „Uni socio dies 6 antę balneum laboranti et tegulas ubi fuerit
necesse ponenti”; ibidem, s. 247: 30 X 1540 „[Stanislao] Warpeschka
[Warpęska] ab applicatione 5" [tegulas] supra tectum pergulae factae
in horto antę balneum Regiae Maiestatis”.
51 Słownik polszczyzny XVI wieku, t. VII, Wrocław 1973, red.
M. R. Mayenowa, s. 188-189, s.v. ganek (oprać. M. Maciejewska):
pergola, altana ogrodowa, kolumnada, portyk.
52 Chmiel, Wawel, 2, s. 271: 28 V 1541 „Pavitoribus a litho-
stratura terrae, ubi itur ad balneum Rmtis inter muros”.
53 Ibidem, s. 247: 16 X 1540 „Bartholomeo fossori a labore fossae
propter secretum sub turri Jordanka”; ibidem, s. 246: 30 X 1540 „terram
de cumulo post murum sub turri Jordanka evehentibus alias rostaczali
[...] immunditias secreti sub turri Jordanka de cumulo evehentibus”;
ibidem, s. 270: 9 IV 1541 „Bartholomeo fossori a [...] reformatione
putei, quo immunditiae defluunt in horto sub turri Jordanka”.
™ Ibidem, s. 276: 8 I 1541 [za r. 1540?] „[Nicolao fabro ferraio
de Casimiria] pro due seris puklovane et aliis ferramentis ad duo
ostia hortuli antę fontem castri erecti”; ibidem, s. 265: 2 IV 1541
„ad serraturis 11 [...] ad hortulum sub turri Jordanka”.
55 Ibidem, s. 265: 23 IV 1541 „asarraturis 4 ad scamna [lignaria]
in hortulo sub turri Jordanka”. Na tej podstawie nie da się ustalić
liczby ławek, jak robi to Firlet, Hortus..., s. 65.
56 Chmiel, Wawel, 2, s. 260: 2 IV 1541 „[sociis] in hortulo sub
turri Jordanka laborantibus”; ibidem, s. 260: 9 IV 1541 „hortulum
obmurantibus”; ibidem, s. 260: 16IV 1541 „hortum sub turri Jordanka
obmurantibus”; ibidem, s. 260: 23 IV 1541 „[muratoribus] in horti
utriąue laborantibus”.
57 Ibidem, s. 260: 16 IV 1541 „hortulum lateribus possadzali”.
58 Ibidem, s. 263: 20 VIII 1541 „Eius [Hannus incrustatori]
sociis [...] supra turrim [Jordanka] et in hortulo penes eandem
laborantibus”.
59 Baszczyńska, Rachunki 1535, s. 14: 26 X 1535 „Bar-
tholomeo Italo pro 2000 laterum ad pavimentum in horto reginalis
maiestatis minori”; ibidem, s. 19: 26 X 1535 „a vectura 2000 laterum
ad pavimentum in horto reginalis maiestatis minori”.
60 Chm iel, Wawel, 2, s. 272: 30 VII 1541 „rusticis [...] lapides
ex hortulo penes turrim Jordanka colligentibus”; ibidem, s. 272: 11
VIII1541 „lapides in hortulo sub turri colligentibus et terram ibidem
ferrentibus”; ibidem, s. 272: 19 VIII 1541 „rusticis [...] terram ad
hortum sub turri Jordanka vehentibus”.
45
Natomiast łaźnię przy skrzydle zachodnim utrzymy-
wano nadal w wieku XVII46. Dodatkowo w roku 1603
Zygmunt III Waza kazał sobie urządzić nową łazienkę w
sklepionym pomieszczeniu przed Kurzą Nogą47. Należy
przypuszczać, że w tym okresie nieużywany budynek
nad Rudawką został przerobiony na inne funkcje, może
na jedną z „lodowni”, o których w czasie przeszłym
wspominają rewizje z 2. połowy wieku XVII48. Nawet
gdyby dwie prostokątne budowle u stóp muru oporowego
tarasu dolnego, zaznaczone na kopii planu z roku 1667
(fig. 4), nie były pozostałościami tych właśnie urządzeń,
to dowodzą, że między wspomnianym murem a rzeczką
istniało dość miejsca na łaźnię, wystawioną przed 1521 na
przeciw domu kanonika Łaskiego przy bramie Grodzkiej,
uwzględnionego w przytoczonym źródle kartograficznym,
a użytkowaną do lat pięćdziesiątych XVI stulecia.
Górny taras ogrodów
Urządzanie nowego ogrodu między wschodnim
skrzydłem pałacu a dostosowanym do nowej funkcji
średniowiecznym przedmurzem, zwanego „ogródkiem
pod wieżą Jordanką” lub „przed studnią zamku” (fig.
2: nr 1), rozpoczęto nie wcześniej niż w roku 1540,
ponieważ w czerwcu 1541 określono go jako „nowo
założony”49. Tak więc latem i jesienią 1540 urządzano
przejście pod murem zamku, poczynając zapewne od
tarasu pod Jordanką, poprzez ogród przed łaźnią, a także
pokrywano je dachówką, a malarz Benedykt Czipser (?)
pozłocił łącznie 125 rozet50, bez wątpienia do stropu tego
ganku czy też portyku51. W roku następnym przejście
do łaźni wybrukowano52. Jednocześnie wykonywano
prace techniczne, które przeciągnęły się do wiosny 1541.
Polegały one zapewne na usunięciu pozostałości pożaru
zamku i robót remontowych, a z pewnością na uporząd-
kowaniu kanalizacji kloacznej53. Wkrótce odnotowano
zakup zamków do dwóch furtek oraz innych okuć do
„ogródka założonego przed studnią zamku”, mieszczą-
cą się w piwnicy skrzydła wschodniego54, w tym do
drewnianych ławek55. Wiosną 1541 prowadzono tam
prace murarskie56, obejmujące też wybrukowanie terenu
cegłą57 oraz jakieś prace tynkarskie58. Warto zaznaczyć,
że już dziewięć lat wcześniej, w roku 1532, Barto-
lommeo Berrecci pobierał wynagrodzenie za cegły do
wykładania „mniejszego ogrodu królowej”59, zapewne
tego koło bramy Wiślnej. Na tarasie górnym wybierano
następnie kamienie i zwożono ziemię60. W kwietniu 1541
cieśle ustawiający podczas prac brukarskich drewniane
eiusdem”; ibidem, s. 424: 12 IV 1564 „Joachimo mensatori pro ramę
[...] ad stubellam inter portas circa balneum Regiae Mtis ad castrum”;
ibidem, s. 427: 3 VI 1564 „Antonio muratori a tectione tegulis stubellae
inter portam circa balneum”; ibidem, s. 429: 3 VI 1564 „Carpentariis
4 laborantibus pologe in stubella inter portas arcis circa balneum
regium”; ibidem, s. 432: 22 IX 1565 „vitreatori iudeo a reformatione
membranarum [...] in balneo Regiae Mtis inter portam arcis”.
46 Ibidem, s. 507-508, 553 i 609-610 (rewizje z lat 1615 i 1692).
47 Ibidem, s. 475.
48 Ibidem, s. 517: Rewizya wlk rządów krkprzy odbieraniu ich od
potomków [...] Hieronima Wierzbowskiego 1665'. „Do pobocznej zaś
bramy z wału idąc, wrota dębowe ku lodowni, pasami żelaznymi na
krzyż obite. Lodownia jednak, którą dawna wspomina rewizya, znie-
siona, także druga na inszem miejscu w ogródku, na którym począł
był budować łaźnię nieboszczyk Im. Pan Wierzbowski [...] jednak ta
lodownia zniesiona”; Ibidem, s. 580: Informacya krótka z teraźniejszej
rewizyt... die 20 Septembris a.d. 1692, „gdzie antiąuitus budynki by-
wały”; ibidem, s. 557: Inwentarz wielkich rządów krakowskich 20IX
1692 „chodzono do sadu, gdzie bywały sklepy izby”. Lodownie, może
inne, istniały wszakże w r. 1572; ibidem, s. 438: 8 III 1572.
49 Por. przyp. 64.
50 Ibidem, s. 239: 3 VII 1540 „pro 3000 tegulis latis supra tectum
penes murum castri, ubi itur ad balneum Regiae Mtis”; ibidem, s.
258: 21 VIII 1540 „Benedicto [Czipser z Lewoczy?] pictori [a]
deauratione rosarum maiorum 50 et 75 minorum sub pergulas antę
balneum Regiae Maiestatis fi. 50 (mrc. 31/12/-)”; ibidem, s. 236: 4
IX 1540 „Uni socio dies 6 antę balneum laboranti et tegulas ubi fuerit
necesse ponenti”; ibidem, s. 247: 30 X 1540 „[Stanislao] Warpeschka
[Warpęska] ab applicatione 5" [tegulas] supra tectum pergulae factae
in horto antę balneum Regiae Maiestatis”.
51 Słownik polszczyzny XVI wieku, t. VII, Wrocław 1973, red.
M. R. Mayenowa, s. 188-189, s.v. ganek (oprać. M. Maciejewska):
pergola, altana ogrodowa, kolumnada, portyk.
52 Chmiel, Wawel, 2, s. 271: 28 V 1541 „Pavitoribus a litho-
stratura terrae, ubi itur ad balneum Rmtis inter muros”.
53 Ibidem, s. 247: 16 X 1540 „Bartholomeo fossori a labore fossae
propter secretum sub turri Jordanka”; ibidem, s. 246: 30 X 1540 „terram
de cumulo post murum sub turri Jordanka evehentibus alias rostaczali
[...] immunditias secreti sub turri Jordanka de cumulo evehentibus”;
ibidem, s. 270: 9 IV 1541 „Bartholomeo fossori a [...] reformatione
putei, quo immunditiae defluunt in horto sub turri Jordanka”.
™ Ibidem, s. 276: 8 I 1541 [za r. 1540?] „[Nicolao fabro ferraio
de Casimiria] pro due seris puklovane et aliis ferramentis ad duo
ostia hortuli antę fontem castri erecti”; ibidem, s. 265: 2 IV 1541
„ad serraturis 11 [...] ad hortulum sub turri Jordanka”.
55 Ibidem, s. 265: 23 IV 1541 „asarraturis 4 ad scamna [lignaria]
in hortulo sub turri Jordanka”. Na tej podstawie nie da się ustalić
liczby ławek, jak robi to Firlet, Hortus..., s. 65.
56 Chmiel, Wawel, 2, s. 260: 2 IV 1541 „[sociis] in hortulo sub
turri Jordanka laborantibus”; ibidem, s. 260: 9 IV 1541 „hortulum
obmurantibus”; ibidem, s. 260: 16IV 1541 „hortum sub turri Jordanka
obmurantibus”; ibidem, s. 260: 23 IV 1541 „[muratoribus] in horti
utriąue laborantibus”.
57 Ibidem, s. 260: 16 IV 1541 „hortulum lateribus possadzali”.
58 Ibidem, s. 263: 20 VIII 1541 „Eius [Hannus incrustatori]
sociis [...] supra turrim [Jordanka] et in hortulo penes eandem
laborantibus”.
59 Baszczyńska, Rachunki 1535, s. 14: 26 X 1535 „Bar-
tholomeo Italo pro 2000 laterum ad pavimentum in horto reginalis
maiestatis minori”; ibidem, s. 19: 26 X 1535 „a vectura 2000 laterum
ad pavimentum in horto reginalis maiestatis minori”.
60 Chm iel, Wawel, 2, s. 272: 30 VII 1541 „rusticis [...] lapides
ex hortulo penes turrim Jordanka colligentibus”; ibidem, s. 272: 11
VIII1541 „lapides in hortulo sub turri colligentibus et terram ibidem
ferrentibus”; ibidem, s. 272: 19 VIII 1541 „rusticis [...] terram ad
hortum sub turri Jordanka vehentibus”.
45