DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43362#0012
10 Die Geschichte und die Burgenarchitektur des Deutschen Ordens
a w końcu w 1255 r. Królewiec. Zdobyte te-
reny zostały utracone po roku 1242, wkrót-
ce odzyskane i ponownie utracone w 1260,
kiedy to klęska zakonu w walce z Litwinami
pod Durben stała się zarzewiem wybuchu
drugiego powstania pruskiego. Powszechna
mobilizacja krzyżowców, połączona z za-
stosowaniem okrutnej, lecz jakże skutecznej
taktyki spalonej ziemi, a dodatkowo rozłam
wśród Prusów sprawiły, że powstanie upa-
dło około 1274 r. Podbój Prus stał się fak-
tem w roku 1283.
Niemalże od swego początku w XIII w.
państwo zakonne charakteryzowała centra-
lizacja rządów, koncentracja władzy w rę-
kach garstki rycerzy-zakonników, system
monopoli gospodarczych, a także teokra-
tyczny charakter państwa. Najwyższą wła-
dzę w Prusach sprawowała kapituła gene-
ralna z mistrzem krajowym na czele, mająca
siedzibę w Elblągu, a od 1309 r. rezydują-
cy w Malborku wielki mistrz. Podlegali mu
doradcy, pełniący funkcję dzisiejszych mini-
strów: wielki komtur i skarbnik w Malborku,
wielki marszałek w Królewcu, wielki szpital-
nik w Elblągu i wielki szatny w Dzierzgo-
niu. Cały kraj został podzielony na dwadzie-
ścia sześć komturii, których centra stanowiły
zamki komturskie, będące jednocześnie sie-
dzibami konwentów, składających się mo-
delowo z komtura, dwunastu rycerzy i sze-
ściu księży. Mniejsze znaczenie w strukturze
administracyjnej państwa miały wójtostwa,
często bezpośrednio podporządkowane wiel-
kiemu mistrzowi, a jeszcze mniejsze — pro-
kuratorie. Na dole hierarchii stały komornic-
twa. Najpóźniej od końca XIII w. siedziby
komturów — domy konwentów, pełniące
jednocześnie funkcję zamków-klasztorów
— przyjmowały formę kaszteli. Realizowane
były na planie kwadratu utworzonego przez
cztery skrzydła mieszkalne, tworzące kruż-
Eroberungszüge wider: 1231 - Thorn (poln. Toruń),
1232 - Althaus (poln. Starogród Chełmiński), 1233 -
Marienwerder (poln. Kwidzyń), 1234- Rehden (poln.
Radzyń Chełmiński), 1237 - Elbing (poln. Elbląg),
1239 - Balga (poln. Bałga; russ. Weseloje), und 1255
Königsberg (poln. Królewiec; russ. Kaliningrad). Die
gewonnenen Gebiete gingen nach 1242 verloren, kurz
danach wurden sie zurückerobert und 1260 erneut
verloren, als die Niederlage des Deutschen Ordens
in der Schlacht bei Durben gegen Litauer zum Initial
des zweiten prußischen Aufstands wurde. Die allge-
meine Mobilisierung der Ordensritter, verbunden mit
der mörderischen, aber erfolgreichen Taktik der sog.
„verbrannten Erde” sowie der interne Konflikt unter
den Prußen führten dazu, dass der Aufstand um das
Jahr 1274 fiel. So wurde 1283 die Besetzung des Preu-
ßenlandes zur vollendeten Tatsache.
Beinahe von Beginn an, ab ca. 1250, wurde die
Zentralisierung der Macht in den Händen einer Hand-
voll Ordensritter in Verbindung mit einem ganzen Sy-
stem an wirtschaftlichen Monopolen zum Charakteri-
stikum des Deutschordenstaates. Die höchste Macht
in Preußen übte das Generalkapitel mit dem Landmei-
ster an der Spitze mit Sitz in Elbing und ab 1309 der in
Marienburg residierende Hochmeister aus. Ihm stan-
den Großgebietiger zur Seite, die den heutigen Mi-
nistern entsprechen würden: der Großkomtur und
Oberste Tressler in Marienburg, der Oberstmarschall
in Königsberg, der Oberste Spittler in Elbing und der
Oberste Trappier in Christburg. Das ganze Land wur-
de in 26 Komtureien aufgeteilt, die Zentren waren die
Komturburgen, die gleichzeitig Konventssitze waren,
modellhaft bestehend aus einem Komtur, zwölf Rit-
tern und sechs Priestern. Von geringerer Bedeutung
innerhalb der administrativen Strukturen waren die
Vogteien des Ordens, die oft direkt dem Hochmeister
unterstanden, noch niedriger in der Hierarchie stan-
den die Pflegerämter. Ganz unten waren die Kam-
merämter angesiedelt. Bis spätestens Ende des 13. Jhs.
nahmen die Sitze der Komture - die Konventshäuser,
die zugleich Ordensburgen waren - die Form von Ka-
stellburgen an. Sie wurden grundsätzlich auf quadra-
a w końcu w 1255 r. Królewiec. Zdobyte te-
reny zostały utracone po roku 1242, wkrót-
ce odzyskane i ponownie utracone w 1260,
kiedy to klęska zakonu w walce z Litwinami
pod Durben stała się zarzewiem wybuchu
drugiego powstania pruskiego. Powszechna
mobilizacja krzyżowców, połączona z za-
stosowaniem okrutnej, lecz jakże skutecznej
taktyki spalonej ziemi, a dodatkowo rozłam
wśród Prusów sprawiły, że powstanie upa-
dło około 1274 r. Podbój Prus stał się fak-
tem w roku 1283.
Niemalże od swego początku w XIII w.
państwo zakonne charakteryzowała centra-
lizacja rządów, koncentracja władzy w rę-
kach garstki rycerzy-zakonników, system
monopoli gospodarczych, a także teokra-
tyczny charakter państwa. Najwyższą wła-
dzę w Prusach sprawowała kapituła gene-
ralna z mistrzem krajowym na czele, mająca
siedzibę w Elblągu, a od 1309 r. rezydują-
cy w Malborku wielki mistrz. Podlegali mu
doradcy, pełniący funkcję dzisiejszych mini-
strów: wielki komtur i skarbnik w Malborku,
wielki marszałek w Królewcu, wielki szpital-
nik w Elblągu i wielki szatny w Dzierzgo-
niu. Cały kraj został podzielony na dwadzie-
ścia sześć komturii, których centra stanowiły
zamki komturskie, będące jednocześnie sie-
dzibami konwentów, składających się mo-
delowo z komtura, dwunastu rycerzy i sze-
ściu księży. Mniejsze znaczenie w strukturze
administracyjnej państwa miały wójtostwa,
często bezpośrednio podporządkowane wiel-
kiemu mistrzowi, a jeszcze mniejsze — pro-
kuratorie. Na dole hierarchii stały komornic-
twa. Najpóźniej od końca XIII w. siedziby
komturów — domy konwentów, pełniące
jednocześnie funkcję zamków-klasztorów
— przyjmowały formę kaszteli. Realizowane
były na planie kwadratu utworzonego przez
cztery skrzydła mieszkalne, tworzące kruż-
Eroberungszüge wider: 1231 - Thorn (poln. Toruń),
1232 - Althaus (poln. Starogród Chełmiński), 1233 -
Marienwerder (poln. Kwidzyń), 1234- Rehden (poln.
Radzyń Chełmiński), 1237 - Elbing (poln. Elbląg),
1239 - Balga (poln. Bałga; russ. Weseloje), und 1255
Königsberg (poln. Królewiec; russ. Kaliningrad). Die
gewonnenen Gebiete gingen nach 1242 verloren, kurz
danach wurden sie zurückerobert und 1260 erneut
verloren, als die Niederlage des Deutschen Ordens
in der Schlacht bei Durben gegen Litauer zum Initial
des zweiten prußischen Aufstands wurde. Die allge-
meine Mobilisierung der Ordensritter, verbunden mit
der mörderischen, aber erfolgreichen Taktik der sog.
„verbrannten Erde” sowie der interne Konflikt unter
den Prußen führten dazu, dass der Aufstand um das
Jahr 1274 fiel. So wurde 1283 die Besetzung des Preu-
ßenlandes zur vollendeten Tatsache.
Beinahe von Beginn an, ab ca. 1250, wurde die
Zentralisierung der Macht in den Händen einer Hand-
voll Ordensritter in Verbindung mit einem ganzen Sy-
stem an wirtschaftlichen Monopolen zum Charakteri-
stikum des Deutschordenstaates. Die höchste Macht
in Preußen übte das Generalkapitel mit dem Landmei-
ster an der Spitze mit Sitz in Elbing und ab 1309 der in
Marienburg residierende Hochmeister aus. Ihm stan-
den Großgebietiger zur Seite, die den heutigen Mi-
nistern entsprechen würden: der Großkomtur und
Oberste Tressler in Marienburg, der Oberstmarschall
in Königsberg, der Oberste Spittler in Elbing und der
Oberste Trappier in Christburg. Das ganze Land wur-
de in 26 Komtureien aufgeteilt, die Zentren waren die
Komturburgen, die gleichzeitig Konventssitze waren,
modellhaft bestehend aus einem Komtur, zwölf Rit-
tern und sechs Priestern. Von geringerer Bedeutung
innerhalb der administrativen Strukturen waren die
Vogteien des Ordens, die oft direkt dem Hochmeister
unterstanden, noch niedriger in der Hierarchie stan-
den die Pflegerämter. Ganz unten waren die Kam-
merämter angesiedelt. Bis spätestens Ende des 13. Jhs.
nahmen die Sitze der Komture - die Konventshäuser,
die zugleich Ordensburgen waren - die Form von Ka-
stellburgen an. Sie wurden grundsätzlich auf quadra-