DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.23630#0014
Warszawa dla wielu osób interesujących się historią sztuki i kultury materialnej jawi się jako
miasto gruzów, miasto, którego dziedzictwo materialne doby nowożytnej właściwie juz nie
istnieje"". Kulminację tych zniszczeń w hekatombie II wojny światowej poprzedziły wcześniejsze
katastrofy - „potop szwedzki", wojna północna i rozbiory, jak tez bezprecedensowa gwałtowna
modernizacja miasta w ciągu XIX i XX w., wreszcie - niejednokrotnie - brak świadomości i na-
leżytej opieki nad zabytkami staropolskimi.
Dzieła małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI-XVI II w. w Warszawie to dzisiaj w znako-
mitej większości mocno uszkodzone oryginały - w znacznej mierze odrestaurowane, na ogół
poprawnie, po 1945 r. - lub częściowe destrukty, które mimo sześćdziesięciu ośmiu lat, jakie
upłynęły od zakończenia wojny, nie mogą doczekać się pomocy. Należy przy tym podkreślić,
iz ówczesna wiedza z dziedzin materiałoznawstwa i historii sztuki była szczątkowa, co dopro-
wadziło do wielu pomyłek w identyfikacji materiałów kamieniarskich i decyzji o wprowadzeniu'
w ich miejsce zgoła innych, najczęściej krajowych, gatunków wapieni czy marmurów. W staro-
miejskiej archikatedrze i kościołach augustianów, dominikanów i sakramentek na Nowym Mieście
ogrom zniszczeń i późniejsze decyzje nadzoru konserwatorskiego i budowlanego, połączone
z brakiem odpowiednio wykwalifikowanych sił kamieniarsko-rzeźbiarskich, zaprzepaściły szansę
na rekonstrukcję przynajmniej części ocalałych we fragmentach struktur ołtarzy, portali oraz
nagrobków i epitafiów1. Stało się tak, pomimo zachowania części zabytków. Aranżowane wtedy
lapidaria uległy rozproszeniu bądź likwidacji2, a nieliczne ocalone relikty trafiły m.in. do podziemi
kościołajezuickiego przy ul. Świętojańskiej3, ogrodów Zamku Królewskiego i sióstr sakramentek
na Nowym Mieście, na dziedziniec kamienicy Fukierowskiej (siedziba Stowarzyszenia Historyków
Sztuki) oraz do Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Muzeum Ziemi PAN czy Galerii Rzeźby
Polskiej w Łazienkach Królewskich. Translokacja obiektów trwa, m.in. z Muzeum Ziemi do Muzeum
Pałacu w Wilanowie.
W latach 2008-10 w kościele misjonarskim Świętego Krzyża i jezuickim Matki Bożej Łaska-
wej miały miejsce pierwsze profesjonalne rekonstrukcje i restauracje czołowych zabytków
sztuki sepulkralnej - nagrobków: biskupa poznańskiego Michała Bartłomieja Tarły (zm. 1715,
wyk. 1716) i prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (zm. 1705, wyk. 1719-21) oraz Jana
Tarły (zm. 1750, wyk. 1752-3). W pracach tych jako konsultanci wzięli udział dr dr Jakub Sito
* Prezentowana książka nie mogłaby ukazać się bez przyjacielskiej pomocy kilku osób. Proszę w tym miejscu o przyjęcie
najserdeczniejszych podziękowań za okazane zaufanie oraz trud edycji i produkcji pracy Katarzynę Komar-Michalczyk z Funda-
cji Hereditas, dr. Huberta Kowalskiego z Instytutu Archeologii UW i Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego i Piotra J. Jamskiego
z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie. Podziękowania kieruję również do Dyrekcji Muzeum Historycznego m.st. Warszawy -
współwydawcy pracy. Dr. Jakubowi Sicie z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie dziękuję gorąco za pomoc w skompletowaniu
fotografii i konsultacje dotyczące ikonografii i historii wybranych zabytków warszawskich. Panom: prof. dr. hab. Juliuszowi A.
Chrościckiemu (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego
Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie) i dr. hab. Andrzejowi Betlejowi (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu
Jagiellońskiego) pragnę złożyć wyrazy wdzięczności za przyjęcie książki do recenzji naukowej i wydawniczej. Ksiązkajest
podsumowaniem wycinka badań źródłowych i analitycznych zrealizowanych w ramach grantu NCN nr N N105 133939
pt. Plastyka kamienna XVI i XVII w. w Rzeczypospolitej wobec tradycji nowożytnej. Uwagi z dziedziny materiałoznawstwa.
12
miasto gruzów, miasto, którego dziedzictwo materialne doby nowożytnej właściwie juz nie
istnieje"". Kulminację tych zniszczeń w hekatombie II wojny światowej poprzedziły wcześniejsze
katastrofy - „potop szwedzki", wojna północna i rozbiory, jak tez bezprecedensowa gwałtowna
modernizacja miasta w ciągu XIX i XX w., wreszcie - niejednokrotnie - brak świadomości i na-
leżytej opieki nad zabytkami staropolskimi.
Dzieła małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI-XVI II w. w Warszawie to dzisiaj w znako-
mitej większości mocno uszkodzone oryginały - w znacznej mierze odrestaurowane, na ogół
poprawnie, po 1945 r. - lub częściowe destrukty, które mimo sześćdziesięciu ośmiu lat, jakie
upłynęły od zakończenia wojny, nie mogą doczekać się pomocy. Należy przy tym podkreślić,
iz ówczesna wiedza z dziedzin materiałoznawstwa i historii sztuki była szczątkowa, co dopro-
wadziło do wielu pomyłek w identyfikacji materiałów kamieniarskich i decyzji o wprowadzeniu'
w ich miejsce zgoła innych, najczęściej krajowych, gatunków wapieni czy marmurów. W staro-
miejskiej archikatedrze i kościołach augustianów, dominikanów i sakramentek na Nowym Mieście
ogrom zniszczeń i późniejsze decyzje nadzoru konserwatorskiego i budowlanego, połączone
z brakiem odpowiednio wykwalifikowanych sił kamieniarsko-rzeźbiarskich, zaprzepaściły szansę
na rekonstrukcję przynajmniej części ocalałych we fragmentach struktur ołtarzy, portali oraz
nagrobków i epitafiów1. Stało się tak, pomimo zachowania części zabytków. Aranżowane wtedy
lapidaria uległy rozproszeniu bądź likwidacji2, a nieliczne ocalone relikty trafiły m.in. do podziemi
kościołajezuickiego przy ul. Świętojańskiej3, ogrodów Zamku Królewskiego i sióstr sakramentek
na Nowym Mieście, na dziedziniec kamienicy Fukierowskiej (siedziba Stowarzyszenia Historyków
Sztuki) oraz do Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Muzeum Ziemi PAN czy Galerii Rzeźby
Polskiej w Łazienkach Królewskich. Translokacja obiektów trwa, m.in. z Muzeum Ziemi do Muzeum
Pałacu w Wilanowie.
W latach 2008-10 w kościele misjonarskim Świętego Krzyża i jezuickim Matki Bożej Łaska-
wej miały miejsce pierwsze profesjonalne rekonstrukcje i restauracje czołowych zabytków
sztuki sepulkralnej - nagrobków: biskupa poznańskiego Michała Bartłomieja Tarły (zm. 1715,
wyk. 1716) i prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (zm. 1705, wyk. 1719-21) oraz Jana
Tarły (zm. 1750, wyk. 1752-3). W pracach tych jako konsultanci wzięli udział dr dr Jakub Sito
* Prezentowana książka nie mogłaby ukazać się bez przyjacielskiej pomocy kilku osób. Proszę w tym miejscu o przyjęcie
najserdeczniejszych podziękowań za okazane zaufanie oraz trud edycji i produkcji pracy Katarzynę Komar-Michalczyk z Funda-
cji Hereditas, dr. Huberta Kowalskiego z Instytutu Archeologii UW i Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego i Piotra J. Jamskiego
z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie. Podziękowania kieruję również do Dyrekcji Muzeum Historycznego m.st. Warszawy -
współwydawcy pracy. Dr. Jakubowi Sicie z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie dziękuję gorąco za pomoc w skompletowaniu
fotografii i konsultacje dotyczące ikonografii i historii wybranych zabytków warszawskich. Panom: prof. dr. hab. Juliuszowi A.
Chrościckiemu (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego
Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie) i dr. hab. Andrzejowi Betlejowi (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu
Jagiellońskiego) pragnę złożyć wyrazy wdzięczności za przyjęcie książki do recenzji naukowej i wydawniczej. Ksiązkajest
podsumowaniem wycinka badań źródłowych i analitycznych zrealizowanych w ramach grantu NCN nr N N105 133939
pt. Plastyka kamienna XVI i XVII w. w Rzeczypospolitej wobec tradycji nowożytnej. Uwagi z dziedziny materiałoznawstwa.
12