Żygulski, Zdzisław: Muzea na świecie: wstęp do muzealnictwa (Warszawa, 1982)

W dziejach muzealnictwa II wojna światowa
wyznaczyła istotną cezurę. W ciągu pięciu po-
nurych lat, znaczonych zgliszczami miast i mo-
giłami milionów ludzi, normalny rozwój kul-
tury został gwałtownie zahamowany. Agre-
sorzy faszystowscy stosowali alternatywnie
grabież dzieł sztuki dla wzbogacenia prywat-
nych kolekcji dostojników reżymu i powięk-
szenia inwentarza muzeów państwowych Trze-
ciej Rzeszy lub niszczenie tych dzieł, które
stanowiły dorobek nienawistnych im kultur.
Ideolodzy hitleryzmu wyznaczali sztuce miej-
sce służebne — artyści w sposób jednoznaczny
i zrozumiały mieli głosić chwałę nowego im-
perium oraz jego twórców, ci zaś, którzy nie
chcieli się podporządkować lub uznani zostałi
za „rasowo nieczystych", skazywani byli na
śmierć, ich dzieła zaś — na zagładę. Szaleńst-
wo niszczenia, jakie rozpętali hitlerowcy, zwró-
ciło się w końcu przeciwko nim samym.
W owej totalnej wojnie w trakcie dywano-
wych nalotów ginęły pod gruzami miast i w
płomieniach również dzieła kultury i sztuki
nagromadzone od stuleci w Niemczech i we
Włoszech.
Natychmiast po zakończeniu wojny podjęta
została przez Sprzymierzonych szeroko zakro-
jona akcja zmierzająca do odnowy życia kul-
turalnego w całej Europie. Jednocześnie roz-
począł się ogromny ruch odbudowy i moderni-
zacji światowego muzeałnictwa, przed którym

postawiono rozległe zadania, wiążąc z nim
wiełkie, może nawet zbyt duże nadzieje, ale
była to normalna reakcja po ciężkich doświad-
czeniach wojennych. Nowego języka porozu-
mień szukano przede wszystkim właśnie
w sztuce, zarówno aktualnej, jak i dawnej, któ-
rej dzieła tradycyjnie lokowano w muzeach.
Ale poza sztuką chciano ocalić i inne produkty
cywilizacji, zwłaszcza pewne zabytki historii
i nauki, a także samej przyrody, coraz bardziej
zagrożonej postępami ekspansywnej, zaborczej
gospodarki człowieka. Kolekcjonerstwo muze-
alne uznano za konieczność, a ponieważ wciąż
narastały problemy wyboru obiektów zbierac-
twa, ustalano wciąż nowe definicje i kryteria.
Największa trudność leżała w dynamice i dia-
lektyce rozwoju, w owym nieustannym prze-
chodzeniu teraźniejszości w przeszłość, co
zresztą jest istotą wszelkiego istnienia w cza-
sie, koniecznością samego mechanizmu istnie-
nia, rodzącą zarazem tragedię przemijania. Mu-
zea umożliwiały kompletowanie przeszłości nie
tylko w wymiarze fizycznym, przy czym nie
zmuszały do naśladowania przeszłych wzorów
żyoia. Podstawowa funkcja współczesnych mu-
zeów polegała więc na zachowaniu wybranych
rzeczowych dowodów kulturowych, które mia-
ły służyć oświeceniu, zbudowaniu, a także za-
bawieniu ludzi. Zarysowały się wszelako róż-
nice w poglądach na temat znaczenia muzeum,
które należy tu w skrócie przedstawić.