Żygulski, Zdzisław: Muzea na świecie: wstęp do muzealnictwa (Warszawa, 1982)

ROZWÓJ POGLĄDOW MUZEOLOGICZNYCH

Powojenny wzrost zainteresowania muzeal-
nictwem wywołany został co najmniej dwoma
czynnikami: szokiem ledwie co minionej prze-
szłości, w której świat postawiony został
w stan krańcowego zagrożenia, oraz „szokiem
przyszłości", to jest poczuciem niepewności
wobec nie rozwiązanych społeczno-politycz-
nych i gospodarczych problemów świata, a tak-
że poczuciem zagubienia i lęku wobec domi-
nującej techniki raz w raz ukazującej monstru-
ałne swe oblicze skierowane przeciwko włas-
nemu twórcy — człowiekowi.
Podstawowe instrumenty nowoczesnej kul-
tury masowej, film i telewizja, produkują ob-
razy dynamiczne i ulotne, nie pozwalając od-
biorcy bezpośrednio obcować z rzeczywisto-
ścią. W przeciwieństwie do nich muzeum jest
enklawą statyczności i autentyczności, elea-
ckiej nieomal niezmienności rzeczy, pozwala
kontemplować obiekty w dowolnie długim
czasie, umożliwia też bardzo intymny kontakt
z nimi. Jest też muzeum zaprzeczeniem pro-
dukcyjno-konsumpcyjnego systemu wartości,
w którym bogactwo i posiadanie wciąż no-
wych przedmiotów są miarą osiągnięć społe-
czeństwa i jednostek. Muzeum oferuje najwyż-
sze wartości bezpłatnie lub za minimalną, sym-
boliczną opłatą; może przy tym sycić pięknem
i nauką milionowe rzesze ludzi.
Występują obecnie trzy główne, przeciwsta-
wne sobie tendencje kształtowania charakteru
muzeum. Niektórzy chcą tradycyjnie widzieć
w muzeum sanktuarium, gdzie mówi się szep-
tem, gdzie panuje podniosły nastrój i obowią-
zuje określony kodeks zachowań. Inni znów
chcieliby ,,odmuzealnienia" muzeum, stworze-
nia zeń miejsca rekreacji i zabawy, a więc za-
mienienia go w klub, salę kinową lub koncer-
tową, w której eksponaty grają jakby ubocz-
ną, dekoracyjną rolę. Napór telewizji i kina
na muzea jest nadal potężny. Nie tylko muzea
są przez film eksploatowane, ale bardzo czę-
sto w salach muzealnych instaluje się urządze-
nia do emitowania ruchomych obrazów (zwła-

szcza w muzeach amerykańskich), co uważane
jest za dowód postępu i nowoczesności. W nie-
których państwach kapitalistycznych postępu-
je komercjalizacja muzeów, a więc istnieje
tendencja do podnoszenia cen biłetów wstępu,
instalowania sklepów zaopatrzonych nie tyl-
ko w reprodukcje dzieł sztuki, przewodniki
i katalogi, lecz też we wszelkiego rodzaju pa-
miątki, słodycze i papierosy. Są wreszcie i ta-
cy, którzy w muzeach chcieliby widzieć nade
wszystko narzędzie dydaktyczne, przydatne
w podnoszeniu oświaty społeczeństwa, a więc
radzi byliby zamienić muzeum w szkołę lub na-
wet w uniwersytet kultury.
Oprócz pochwał podnoszą się w stosunku do
muzeów głosy krytyki. Malkontenci twierdzą,
że muzea jako instytucje tradycyjne i zrutyni-
zowane nie nadążają za dynamicznym rozwo-
jem dzisiejszej cywilizacji. Ataki na muzealni-
ctwo europejskie i amerykańskie kierowane
są niekiedy ze strony krajów Trzeciego Swia-
ta. Szczegółnie przedstawiciele niektórych
państw afrykańskich utrzymują, że to właśnie
muzea winne są bezprzykładnej grabieży dzieł •
kultury i sztuki i że owe zagrabione dzieła ma-
ją być przywrócone właściwym krajom, oraz
że muzea utworzone w Afryce przez koloniza-
torów z natury rzeczy są tu wtrętem obcym,
nie wynikłym z harmonijnego rozwoju lokal-
nej kultury.
Z innych pozycji krytykuje się muzea za ową
statyczność, będącą rzekomo w sprzeczności
ze współczesnym bardzo ruchliwym modelem
życia. Ażeby więc tę statyczność zwalczyć, na-
rzuca się zwiedzającym niezwykłe tempo, gdyż
szybkie przebieganie sal daje wrażenie pozor-
nego ruchu eksponatów i możność oglądania
ich jakby w filmowym ujęciu. We Francji
opracowano nawet projekty muzeum ,,rucho-
mego", w którym widzowie siedzą w krze-
słach jak w kiinie lub teatrze, poszczególne zaś
zespoły ekspozycyjne przesuwają się przed ni-
mi jak dekoracje na obrotowej scenie.
Wszystkie zarysowane tutaj problemy i tru-

77