DOI Artikel:
Philadelpheus, Alexandros: Anaskaphai Nikopoleōs: Archaiotatē Christianikē Basilikē, [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14279#0044
36 Άναοκαφαί Νικυπόλεως' υπό Ά. Φάαδελφέως.
λε 1!)1κ
ριασμέναι, ώστε ουδέν βέβαιον δύναται τις νά συμ-
περάνη.
Έν τω αύτώ δέ χώρω εκατέρωθεν τοΰ έγκαι-
νίου άπεκαλύφΟησαν δύο επιμήκη λίαν ορφογω-
νικά τετράπλευρα κτίσματα έκ πλίνθοον κατασκευα-
σμένα και διήκοντα άπο Α προς Δ (πίν. 1, II καΐ
εϊκ. 1, ΚΚΚΚ). Τούτων τό μέν μήκος είναι 3'7ο,
το πλάτ. ί' 18, το δέ ΰψος ποικίλλει άπο ήμίσεος
μέχρις 0'60, διότι ή άνω επιφάνεια αυτών είνε
λίαν κατεστραμμένη. Απέχουσι δέ ταΰτα άπο
μεν της προσόψεως του λ ΣυνΟρόνου » περί το 1 μ.,
άπο δέ του Έγκαινίου πεοίπου ί'50. Αμφότερα
περί την βάσιν σχηματίζουσι προς Β. και Δ. μικράν
εξοχήν, ώσεί βαθμίδα (ΰψ. 0,2,3), πάσα δ' ή επιφά-
νεια τούτων μετά της βαθμίδος έκαλύπτετό ποτε ύπό
λεπτών μαρμάρινων πλακών, ώς μαρτυροΰσιν αί
ελάχιστοι ακόμη διασωζόμεναι και προσκεκολλημέ-
ναι έπι της καθέτου τών βάθρων τούτων επιφανείας.
Άλλ' ήσαν βάθρα ταύτα ή θεμέλια πεσσών, με-
γάλων δηλ. τετραγωνικών στύλων, οίοι άπαντώσιν
έν πλείσταις χριστιανικαϊς έκκλησίαις; Κλίνω νά
παραδε'/θώ μάλλον τό πρώτον, οιότι ή κατασκευή
αΰτ.ών, το λίαν επίμηκες σχήμα και ή ελλειψις
τρούλλου έν τω ναώ τούτω της Νικοπόλεως άπο-
κλείουσι τήν ύπαρξιν τοιούτων τεράστιων στηρι-
γμάτων, άτινα άλλα/ου, ιδίως έν τοΤς ύστέροις
βυζαντ. ναοϊς, όπου ύπήρχε μέγας κεντρικός τρούλ-
λος, ήσαν άπαραίτητα, ώς βλέπει τις ευκόλως εις
απαντάς τοΰς ναούς τών Αθηνών και του; πλεί-
στους τών της λοιπής Ελλάδος.
Άλλ' εάν ήσαν βάθρα εις τί έχρησίμευον; Ίοού
πρόβλημα, ό'περ μάτην προσεπάθησα νά λύσω."Εν
μόνον δύναμαι νά βεβαιώσω, δτι ολόκληρος ό κεν-
τρικός οδτος προ της "Ιεράς Κόγχης χώρος ήτο
πάλαι ποτέ πεφραγμένος διά δρυφάκτων η διαστϋ-
λων, ούτω δέ δεν θά ήτο λίαν παρακεκινδυνευμέ-
νον εάν ώνομάζομεν τούτον « Σωλέαν », οί'αν άνω-
τέρω περιεγράψαμεν και ώς βλέπει τις έν τή κα-
τόψει (προσγείω διαγράμματι) της Άγιας Σοφίας
Κωνσταντινουπόλεως έν τω πίν. ΙΖ' του Α' τόμ.
του περί εκφράσεως της Άγιας Σοφίας πολυτίμου
και σπουδαιότατου συγγράμματος τοΰ κ. Ευγενίου
Μ.Άντωνιάδου. Ως δ ή έν τή Βασιλευούση ομοίως
και ή ήμετέρα έν Νικοπόλει δεν υπερείχε τοΰ εδά-
φους, ώς δ έν εκείνη ύπήρχε τό « Βήμα τών Ανα-
γνωστών», ό θώκος τών ψαλτών, τά μεγάλα Μα-
νονάλια, ό Θρόνος Αύτοκράτορος, το « "-4}/ίο?' -δ*/-
μα», τό άλλως « θυσιαστήριον », ή Αγία τράπεζα,
τό άνωθεν αύτής «Κιβώριον» κτλ. κτλ., ούτω και
έν τή Βασιλική Νικοπάλεως θά ύπήρχον πάντα
ταΰτα μεθ ήσσονος πάντοτε λαμπρότητος και πλού-
του, άλλά κατά την αύτήν τάςΊν και σχήμα, διό
δέν εΐνε άπίθανον αί δύο έπιμήκεις βάσεις (εΐκ. 1,
ΚΚΚΚ) νά ήσαν βάθρα ή τι τοιοΰτον, έφ' ών έστη-
ρίζοντο μανουάλια.
"Οτι δέ ολόκληρος ό χώρος ούτος, όστις άπετέ-
λει οιονεί τήν καροίαν του ναοΰ, περιεφράσσετο ύπό
δρυφάκτων, κιγκλίδων ή &ασζΰλων, ώς ανωτέρω
έρρέθη, περί τούτου μαρτυρουσιν αί καια χώραν
άποκαλυφθεϊσαι εκατέρωθεν τοΟ χώρου τούτου καϊ
όπισθεν τών βάθρων ΚΚΚΚ δύο άνάγλυπτοι τε-
τραγωνικά! μαρμάριναι πλάκες (πίν. 1. ΝΝ, είκ. 1 ,
ΝΝ και είκ. 2 ΕΕ), έφ' ών έστιν άναγεγλυμμένος
μέγας Σταυρόζ. Όμοιαι πλάκε; άνευρέθησαν και
άλλαι ώς βλέπει τις έν εϊκ. I, ΗΗ, ές ού πιστο-
ποιείται ό'τι όντως ό χώρος ήτο περίφρακτος, ώς
έν Αγία Σοΐία το πάλαι και ώ: έν πλείσταις άο-
χαίαις Βασιλικαϊς.
Αί πλάκες αύται εχουσιν υψ. 0'94, μήκ. 0'68
και πάχ. 0-088, ήσαν δ' άληθή « διάστνλα » ,
διότι όντως εύρηνται μεταξύ τών κιόνων τών έσω-
τερικών στοών, περί ών κατιόντες θά όμιλήσωμεν'
τά δρύφακτα ταΰτα είχον τήν άρχήν αύτών έκ τών
όμοιων έν ταϊς έλληνικαΐς και όωμαϊ/.αϊς Βασιλί-
καΐς, δι ών έχιυρίζετο ό χώρος τών Δικαστών ά~ό
τοΰ άκροατηρίου, έχρησιμοποιήθησαν δέ τό πρώ-
τον ύπό τών χριστιανών έν ταΐς κατακόμβαις (Ιγηπ-
δβηηει). Πλείστα τεμάχια μεγάλα διαστύλων ή
κοσμητών μαρμάρινων μετά διαφόρων άναγλύπτων
κοσμημάτων, ώς θά ίοωμεν έν τώ οΐκείω τόπω
κατωτέρω, ύπέρ τά είκοσι τον άριθιχόν, ευρέθησαν
εντός τής έπιχώσεως τοΰ ναοΰ, ώστε έκ πάντων
τούτων αναμφισβητήτως μαρτυρεϊται ή τοιαύτη
περίφραξις τής Σωλέας. Πιθανόν έν τούτοις πολλά
τούτων νά-ετέλουν τον διάκοσμον τοΰ Άμβωνος.
Ή δ' είσοδος εις ταύτην συνετελεΐτο κατά τήν
πρόσοψιν προς Δ. διά τριών πυλίδων, τών « Αγίων
Θυρίων» καλουμένουν, άτινα και «Καγκελλοθυ-
ρίδες» και «Βηλόθυρα» ώνομά'ζοντο, έκ τών βή-
λων (νθίαιη = παραπετασμάτιυν), άτινα άνήρ-
λε 1!)1κ
ριασμέναι, ώστε ουδέν βέβαιον δύναται τις νά συμ-
περάνη.
Έν τω αύτώ δέ χώρω εκατέρωθεν τοΰ έγκαι-
νίου άπεκαλύφΟησαν δύο επιμήκη λίαν ορφογω-
νικά τετράπλευρα κτίσματα έκ πλίνθοον κατασκευα-
σμένα και διήκοντα άπο Α προς Δ (πίν. 1, II καΐ
εϊκ. 1, ΚΚΚΚ). Τούτων τό μέν μήκος είναι 3'7ο,
το πλάτ. ί' 18, το δέ ΰψος ποικίλλει άπο ήμίσεος
μέχρις 0'60, διότι ή άνω επιφάνεια αυτών είνε
λίαν κατεστραμμένη. Απέχουσι δέ ταΰτα άπο
μεν της προσόψεως του λ ΣυνΟρόνου » περί το 1 μ.,
άπο δέ του Έγκαινίου πεοίπου ί'50. Αμφότερα
περί την βάσιν σχηματίζουσι προς Β. και Δ. μικράν
εξοχήν, ώσεί βαθμίδα (ΰψ. 0,2,3), πάσα δ' ή επιφά-
νεια τούτων μετά της βαθμίδος έκαλύπτετό ποτε ύπό
λεπτών μαρμάρινων πλακών, ώς μαρτυροΰσιν αί
ελάχιστοι ακόμη διασωζόμεναι και προσκεκολλημέ-
ναι έπι της καθέτου τών βάθρων τούτων επιφανείας.
Άλλ' ήσαν βάθρα ταύτα ή θεμέλια πεσσών, με-
γάλων δηλ. τετραγωνικών στύλων, οίοι άπαντώσιν
έν πλείσταις χριστιανικαϊς έκκλησίαις; Κλίνω νά
παραδε'/θώ μάλλον τό πρώτον, οιότι ή κατασκευή
αΰτ.ών, το λίαν επίμηκες σχήμα και ή ελλειψις
τρούλλου έν τω ναώ τούτω της Νικοπόλεως άπο-
κλείουσι τήν ύπαρξιν τοιούτων τεράστιων στηρι-
γμάτων, άτινα άλλα/ου, ιδίως έν τοΤς ύστέροις
βυζαντ. ναοϊς, όπου ύπήρχε μέγας κεντρικός τρούλ-
λος, ήσαν άπαραίτητα, ώς βλέπει τις ευκόλως εις
απαντάς τοΰς ναούς τών Αθηνών και του; πλεί-
στους τών της λοιπής Ελλάδος.
Άλλ' εάν ήσαν βάθρα εις τί έχρησίμευον; Ίοού
πρόβλημα, ό'περ μάτην προσεπάθησα νά λύσω."Εν
μόνον δύναμαι νά βεβαιώσω, δτι ολόκληρος ό κεν-
τρικός οδτος προ της "Ιεράς Κόγχης χώρος ήτο
πάλαι ποτέ πεφραγμένος διά δρυφάκτων η διαστϋ-
λων, ούτω δέ δεν θά ήτο λίαν παρακεκινδυνευμέ-
νον εάν ώνομάζομεν τούτον « Σωλέαν », οί'αν άνω-
τέρω περιεγράψαμεν και ώς βλέπει τις έν τή κα-
τόψει (προσγείω διαγράμματι) της Άγιας Σοφίας
Κωνσταντινουπόλεως έν τω πίν. ΙΖ' του Α' τόμ.
του περί εκφράσεως της Άγιας Σοφίας πολυτίμου
και σπουδαιότατου συγγράμματος τοΰ κ. Ευγενίου
Μ.Άντωνιάδου. Ως δ ή έν τή Βασιλευούση ομοίως
και ή ήμετέρα έν Νικοπόλει δεν υπερείχε τοΰ εδά-
φους, ώς δ έν εκείνη ύπήρχε τό « Βήμα τών Ανα-
γνωστών», ό θώκος τών ψαλτών, τά μεγάλα Μα-
νονάλια, ό Θρόνος Αύτοκράτορος, το « "-4}/ίο?' -δ*/-
μα», τό άλλως « θυσιαστήριον », ή Αγία τράπεζα,
τό άνωθεν αύτής «Κιβώριον» κτλ. κτλ., ούτω και
έν τή Βασιλική Νικοπάλεως θά ύπήρχον πάντα
ταΰτα μεθ ήσσονος πάντοτε λαμπρότητος και πλού-
του, άλλά κατά την αύτήν τάςΊν και σχήμα, διό
δέν εΐνε άπίθανον αί δύο έπιμήκεις βάσεις (εΐκ. 1,
ΚΚΚΚ) νά ήσαν βάθρα ή τι τοιοΰτον, έφ' ών έστη-
ρίζοντο μανουάλια.
"Οτι δέ ολόκληρος ό χώρος ούτος, όστις άπετέ-
λει οιονεί τήν καροίαν του ναοΰ, περιεφράσσετο ύπό
δρυφάκτων, κιγκλίδων ή &ασζΰλων, ώς ανωτέρω
έρρέθη, περί τούτου μαρτυρουσιν αί καια χώραν
άποκαλυφθεϊσαι εκατέρωθεν τοΟ χώρου τούτου καϊ
όπισθεν τών βάθρων ΚΚΚΚ δύο άνάγλυπτοι τε-
τραγωνικά! μαρμάριναι πλάκες (πίν. 1. ΝΝ, είκ. 1 ,
ΝΝ και είκ. 2 ΕΕ), έφ' ών έστιν άναγεγλυμμένος
μέγας Σταυρόζ. Όμοιαι πλάκε; άνευρέθησαν και
άλλαι ώς βλέπει τις έν εϊκ. I, ΗΗ, ές ού πιστο-
ποιείται ό'τι όντως ό χώρος ήτο περίφρακτος, ώς
έν Αγία Σοΐία το πάλαι και ώ: έν πλείσταις άο-
χαίαις Βασιλικαϊς.
Αί πλάκες αύται εχουσιν υψ. 0'94, μήκ. 0'68
και πάχ. 0-088, ήσαν δ' άληθή « διάστνλα » ,
διότι όντως εύρηνται μεταξύ τών κιόνων τών έσω-
τερικών στοών, περί ών κατιόντες θά όμιλήσωμεν'
τά δρύφακτα ταΰτα είχον τήν άρχήν αύτών έκ τών
όμοιων έν ταϊς έλληνικαΐς και όωμαϊ/.αϊς Βασιλί-
καΐς, δι ών έχιυρίζετο ό χώρος τών Δικαστών ά~ό
τοΰ άκροατηρίου, έχρησιμοποιήθησαν δέ τό πρώ-
τον ύπό τών χριστιανών έν ταΐς κατακόμβαις (Ιγηπ-
δβηηει). Πλείστα τεμάχια μεγάλα διαστύλων ή
κοσμητών μαρμάρινων μετά διαφόρων άναγλύπτων
κοσμημάτων, ώς θά ίοωμεν έν τώ οΐκείω τόπω
κατωτέρω, ύπέρ τά είκοσι τον άριθιχόν, ευρέθησαν
εντός τής έπιχώσεως τοΰ ναοΰ, ώστε έκ πάντων
τούτων αναμφισβητήτως μαρτυρεϊται ή τοιαύτη
περίφραξις τής Σωλέας. Πιθανόν έν τούτοις πολλά
τούτων νά-ετέλουν τον διάκοσμον τοΰ Άμβωνος.
Ή δ' είσοδος εις ταύτην συνετελεΐτο κατά τήν
πρόσοψιν προς Δ. διά τριών πυλίδων, τών « Αγίων
Θυρίων» καλουμένουν, άτινα και «Καγκελλοθυ-
ρίδες» και «Βηλόθυρα» ώνομά'ζοντο, έκ τών βή-
λων (νθίαιη = παραπετασμάτιυν), άτινα άνήρ-