DOI Artikel:
Philadelpheus, Alexandros: Nikopoleōs anaskaphai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14278#0080
68 Νιχοπόλεως άνασκαψαί νπυ Ά. Φιλαδελφέως.
ΑΕ 1917
11 ροσεκολλώντο δέ ή μάλλον ένεπήγνυντο αί
ψηφίδες αύται έπ'ι υποστρώματος παχέος εξ άμ-
μοκονιάματος, έφ' ου προεσνεοΐάζετο το περί-
γραμμα της ψηφοθετηθησομένης παραστάσεως.
Τά ψηφιδωτά Νικοπόλεως παρουτιάζουσι πάν-
τα; τους ανωτέρω χαρακτήρας της βυζαντινής
ψηοοθετικης τέχνης και μάλιστα της των πρώτων
μΧ αιώνων. Αί ψηφΐδές είσιν εκ λίθου διαφόρου
χρώματος, πλεΐσται έκ πηλοΟ (όπτοΟ) καί τίνες
ές υαλώδους μάζης. Το σχήμα τούτων είνε κατά
το πλείστον κυβικόν, άλλα πολλάκις είνε άκανό-
νιστον αναλόγως ποος το άπεικονιζάμενον άντικεί-
μενον, το δέ μέγεθος αυτών ποικίλλει μεταξύ
0001—001ο κατά τάς διαφόρους περιστάσεις,
διότι συνήθως αί μεγάλαι ψηφίδες χρησιμεύουσι
δια τό εςεργον και διά τά κοσμήματα, αί δέ μι-
κρότεραι διά τά σώματα των ανθρώπων καί τών
ζώων, αί δέ μικκύλαι, αίτινές είσι πολλάκις λε-
πταϊ και έπιμήκεις ώς βελόναι, νρησιμοποιοΰνται
διά τό πρόσωπον, τάς '/εϊρας κα'ι τους πόδας (πρβ
πίνακα έγχρωμον « Οφελλύρα» Α Κ 1916, τεύχ.
Γ και Δ ). Εν πολλοίς ψηφιδιυτοϊς, ώς έν τη ζωο-
φάρω του Ωκεανού, έν τοϊς κύκλοις τών θηρευτών
κλπ, ύπάρ/ουσι μέχρι δέκα αποχρώσεων ψηφίδες.
Έκ τούτων αί λευκαί, αί ράδιναι, αί ^αια'ι κα'ι αί
μέ) αιναί είσιν έκ λίθου, αί έρυΟρα'ι έκ κεράμου (πη-
λού) και αί βαΟεΐαι κυαναΐ κα'ι πράσιναι ές ύάλου.
Ειδικώς δέ περί τών ψηφιδωτών Νικοπόλεως
δέον νά έξαρβή ή μεγάλη τού ψηφοΟέτου δεςιότης,
διότι ούτος /ειρίζεται τους λίθινους τούτους κύ-
βους ώς χρώματα έπ'ι οθόνης, συναρμολογών τού-
τους ούτως εύστόχως, ώστε μακρόθεν ό οφθαλμός
τού Οεατοΰ μόλις νά άντιλααβάνηται ότι πρόκειται
περί χρωματιστών ψηφίδων. Ιίίς τούτο συμβάλ-
λεται λίαν το άκανόνιστον του σ/ηματος αύτών,
όπερ ΰποβοηΟεΐ έςόχως τήν κίνησιν των μυώνων
κα'ι τήν έν γένει πλαστικήν έν τή παραστάσει
τού ανθρωπίνου σώματος, ώς βλέπει τις έν τω
μνημονευΟέντι πινάκι του Οφελλύρα.
Και ταύτα μέν ώς προς το καθαρώς τε/νικόν,
τό ψηφοΟετικον δηλ., μέρος τών ψηφιδωτών της
βασιλικής Δουμετίου, ώς προς δέ το καλλιτεχνι-
κάν, το άφορων δηλ. είς τήν τέχνην κα'ι ιδιαιτέρως
τήν τεχνοτροπίαν τούτων, πρέπει έν πρώτοις νά
σηαειωΟή ότι δυσκόλω; αύτος ούτος ό ψηφοΟέτης
ήδύνατο νά είναι κα'ι ό σχεδιαστής κα'ι συνθέτης
του ψηφιδωτού κα'ι δή τοιαύτης έμπνεύσεως και
επιβολής, οία τά προκείμενα. Αλλ ώς συμβαίνει
έν πάση βιοτεχνία, οπού έπιβάλλεται ή πολλα-
πλή κα'ι ταχεία παραγωγή, οίον έν τή υφαντουρ-
γική κλπ, οί έκτελεσταί είσι δεςιοι έργάται, κατέ-
χοντες έμπειρικώς καλλιτεχνικές γνώσεις, άλ-
λ ούδέποτε καλλιτέ^ναι. Τοιουτοτρόπως οί εμπει-
ρικοί ούτοι έργάται έργάζονται ές υποδειγμάτων
(παραδειγμάτων), άτινα εχουσι προ αύτών κα'ι
πιστώς άντιγράφουσι. Προφανώς λοιπόν κα'ι έν τή
ήμετέρα βασιλική ονομαστός τις κα'ι δόκιμος καλ-
λιτέχνης έςετέλεσε πρότερον τήν όλην του δαπέ-
δου σύνΟεσιν έπ'ι πινάκων ('/αρτονίων), ού; είτα
παρεδωκε τοις ψηφοθέταις προς έκτέλεσιν.
Ηδη έκ της όλης λεπτομερούς έν τοις προη-
γουμένης περιγραφής τών ψηφιδωτών Χι/.οπόλεως
καταφαίνεται ή ύψηλή έ'μπνευσις κα'ι ή περίτε/νος
συνθετική δεινάτης ή διέπουσα όλόκληρον τό μονα-
δικόν τοΟτο /ριστιανικον μνημεϊον, ώστε δεν είνε
ανάγκη νά έπαναλάβω ταΰτα. Κα'ι μόνος άλλως τε
ο θεατής, και ό ακροθιγώς άψάμενος της τέχνης,
αισθάνεται κα'ι κατανοεί τήν εύγενή σύλληψιν καί
ύπέροχον άρμονίαν, ήτις είνε έπικεχυμένη έπ'ι πάν-
των τούτων τών ψηφιδωτών. Άλλ' ώς προς τήν
τεχνοτροπίαν δέον νά έςαρΟή ή αύστηρότης τού
σχεδίου κα'ι ή άμεσος έκ του φυσικού αντιγραφή,
δύο στοιχεία δηλ. κατ εξοχήν χαρακτηριστικά της
άρχαίας έλληνικής τέχνης, ής ή -:-ίδρασις ήν ίσ/υ-
ροτάτη ετι κατά τους πρώτους μΧ αιώνας μέχρι
σ/εδόν τών χρόνων τού Ιουστινιανού, όποτε δια-
πλασσεται σταθερώς ό γνήσιος βυζαντινός ρυθμός.
Κα'ι αύται δέ αί παραστάσεις αί είλημμέναι έκ
του ζωικού και φυτικού κόσμου, ώς και ή άπει-
κόνισις τής άνδρικής μορφής όλως γυμνής κα'ι έν
αθλητικοί σ/ηματι, είσι καταφανέστατα», άπηχή-
σεις τής άρχαίας εθνικής τέχνης. Καί ναι μέν
προκειμένου περί δαπέδου χριστιανικού ναού δέν
ήδύνατο νά γείνη χρησις έπ'ι τούτου θεμάτων /ρι-
στιανικών, οίον μορφα'ι αγίων ή παραστάσεις έκ τής
Αγίας Γραφής, διότι τούτο 6ά άπετέλει βεβήλω-
σιν τής χριστιανικής θρησκείας, ούχ ήττον όμως ή
όμοιότης τών παραστάσεων τού ημετέρου ψηφι-
δωτού ποος προγενέστερα εθνικά μνημεία αποδει-
κνύει άριδήλως τήν ύφισταμένην ετι έπίδρασιν
ΑΕ 1917
11 ροσεκολλώντο δέ ή μάλλον ένεπήγνυντο αί
ψηφίδες αύται έπ'ι υποστρώματος παχέος εξ άμ-
μοκονιάματος, έφ' ου προεσνεοΐάζετο το περί-
γραμμα της ψηφοθετηθησομένης παραστάσεως.
Τά ψηφιδωτά Νικοπόλεως παρουτιάζουσι πάν-
τα; τους ανωτέρω χαρακτήρας της βυζαντινής
ψηοοθετικης τέχνης και μάλιστα της των πρώτων
μΧ αιώνων. Αί ψηφΐδές είσιν εκ λίθου διαφόρου
χρώματος, πλεΐσται έκ πηλοΟ (όπτοΟ) καί τίνες
ές υαλώδους μάζης. Το σχήμα τούτων είνε κατά
το πλείστον κυβικόν, άλλα πολλάκις είνε άκανό-
νιστον αναλόγως ποος το άπεικονιζάμενον άντικεί-
μενον, το δέ μέγεθος αυτών ποικίλλει μεταξύ
0001—001ο κατά τάς διαφόρους περιστάσεις,
διότι συνήθως αί μεγάλαι ψηφίδες χρησιμεύουσι
δια τό εςεργον και διά τά κοσμήματα, αί δέ μι-
κρότεραι διά τά σώματα των ανθρώπων καί τών
ζώων, αί δέ μικκύλαι, αίτινές είσι πολλάκις λε-
πταϊ και έπιμήκεις ώς βελόναι, νρησιμοποιοΰνται
διά τό πρόσωπον, τάς '/εϊρας κα'ι τους πόδας (πρβ
πίνακα έγχρωμον « Οφελλύρα» Α Κ 1916, τεύχ.
Γ και Δ ). Εν πολλοίς ψηφιδιυτοϊς, ώς έν τη ζωο-
φάρω του Ωκεανού, έν τοϊς κύκλοις τών θηρευτών
κλπ, ύπάρ/ουσι μέχρι δέκα αποχρώσεων ψηφίδες.
Έκ τούτων αί λευκαί, αί ράδιναι, αί ^αια'ι κα'ι αί
μέ) αιναί είσιν έκ λίθου, αί έρυΟρα'ι έκ κεράμου (πη-
λού) και αί βαΟεΐαι κυαναΐ κα'ι πράσιναι ές ύάλου.
Ειδικώς δέ περί τών ψηφιδωτών Νικοπόλεως
δέον νά έξαρβή ή μεγάλη τού ψηφοΟέτου δεςιότης,
διότι ούτος /ειρίζεται τους λίθινους τούτους κύ-
βους ώς χρώματα έπ'ι οθόνης, συναρμολογών τού-
τους ούτως εύστόχως, ώστε μακρόθεν ό οφθαλμός
τού Οεατοΰ μόλις νά άντιλααβάνηται ότι πρόκειται
περί χρωματιστών ψηφίδων. Ιίίς τούτο συμβάλ-
λεται λίαν το άκανόνιστον του σ/ηματος αύτών,
όπερ ΰποβοηΟεΐ έςόχως τήν κίνησιν των μυώνων
κα'ι τήν έν γένει πλαστικήν έν τή παραστάσει
τού ανθρωπίνου σώματος, ώς βλέπει τις έν τω
μνημονευΟέντι πινάκι του Οφελλύρα.
Και ταύτα μέν ώς προς το καθαρώς τε/νικόν,
τό ψηφοΟετικον δηλ., μέρος τών ψηφιδωτών της
βασιλικής Δουμετίου, ώς προς δέ το καλλιτεχνι-
κάν, το άφορων δηλ. είς τήν τέχνην κα'ι ιδιαιτέρως
τήν τεχνοτροπίαν τούτων, πρέπει έν πρώτοις νά
σηαειωΟή ότι δυσκόλω; αύτος ούτος ό ψηφοΟέτης
ήδύνατο νά είναι κα'ι ό σχεδιαστής κα'ι συνθέτης
του ψηφιδωτού κα'ι δή τοιαύτης έμπνεύσεως και
επιβολής, οία τά προκείμενα. Αλλ ώς συμβαίνει
έν πάση βιοτεχνία, οπού έπιβάλλεται ή πολλα-
πλή κα'ι ταχεία παραγωγή, οίον έν τή υφαντουρ-
γική κλπ, οί έκτελεσταί είσι δεςιοι έργάται, κατέ-
χοντες έμπειρικώς καλλιτεχνικές γνώσεις, άλ-
λ ούδέποτε καλλιτέ^ναι. Τοιουτοτρόπως οί εμπει-
ρικοί ούτοι έργάται έργάζονται ές υποδειγμάτων
(παραδειγμάτων), άτινα εχουσι προ αύτών κα'ι
πιστώς άντιγράφουσι. Προφανώς λοιπόν κα'ι έν τή
ήμετέρα βασιλική ονομαστός τις κα'ι δόκιμος καλ-
λιτέχνης έςετέλεσε πρότερον τήν όλην του δαπέ-
δου σύνΟεσιν έπ'ι πινάκων ('/αρτονίων), ού; είτα
παρεδωκε τοις ψηφοθέταις προς έκτέλεσιν.
Ηδη έκ της όλης λεπτομερούς έν τοις προη-
γουμένης περιγραφής τών ψηφιδωτών Χι/.οπόλεως
καταφαίνεται ή ύψηλή έ'μπνευσις κα'ι ή περίτε/νος
συνθετική δεινάτης ή διέπουσα όλόκληρον τό μονα-
δικόν τοΟτο /ριστιανικον μνημεϊον, ώστε δεν είνε
ανάγκη νά έπαναλάβω ταΰτα. Κα'ι μόνος άλλως τε
ο θεατής, και ό ακροθιγώς άψάμενος της τέχνης,
αισθάνεται κα'ι κατανοεί τήν εύγενή σύλληψιν καί
ύπέροχον άρμονίαν, ήτις είνε έπικεχυμένη έπ'ι πάν-
των τούτων τών ψηφιδωτών. Άλλ' ώς προς τήν
τεχνοτροπίαν δέον νά έςαρΟή ή αύστηρότης τού
σχεδίου κα'ι ή άμεσος έκ του φυσικού αντιγραφή,
δύο στοιχεία δηλ. κατ εξοχήν χαρακτηριστικά της
άρχαίας έλληνικής τέχνης, ής ή -:-ίδρασις ήν ίσ/υ-
ροτάτη ετι κατά τους πρώτους μΧ αιώνας μέχρι
σ/εδόν τών χρόνων τού Ιουστινιανού, όποτε δια-
πλασσεται σταθερώς ό γνήσιος βυζαντινός ρυθμός.
Κα'ι αύται δέ αί παραστάσεις αί είλημμέναι έκ
του ζωικού και φυτικού κόσμου, ώς και ή άπει-
κόνισις τής άνδρικής μορφής όλως γυμνής κα'ι έν
αθλητικοί σ/ηματι, είσι καταφανέστατα», άπηχή-
σεις τής άρχαίας εθνικής τέχνης. Καί ναι μέν
προκειμένου περί δαπέδου χριστιανικού ναού δέν
ήδύνατο νά γείνη χρησις έπ'ι τούτου θεμάτων /ρι-
στιανικών, οίον μορφα'ι αγίων ή παραστάσεις έκ τής
Αγίας Γραφής, διότι τούτο 6ά άπετέλει βεβήλω-
σιν τής χριστιανικής θρησκείας, ούχ ήττον όμως ή
όμοιότης τών παραστάσεων τού ημετέρου ψηφι-
δωτού ποος προγενέστερα εθνικά μνημεία αποδει-
κνύει άριδήλως τήν ύφισταμένην ετι έπίδρασιν