DOI Artikel:
Angeliai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14278#0118
10*ί Άγγελίαι: Α ) Άϋηνών: β) Αι παρά τον Ιλισόν άνασκαφαί' γ) ΙΙερίκλειον 'Ωδεΐον. ακ ΐ9ΐτ
σκόμεθα πρό έργου τέχνης, όπερ δεικνύει τήν όλην καλλιτεχνικήν τάσιν
Βυζαντινή; γλυπτικής, ήτις βαθμιαίος έξιλίσσεται εις άπλήν ύπηρετι·
χήν και διακοσμητική·/ τέχνην τής αρχιτεκτονικής. Έν τώ μνημονευ-
θέντι έργο) τέχνης εχομεν τό κάλλιστον τεχμήριον της δια βραδεία;
άλλα βαθμιαίας εξελίξεως καλλιτεχνικής, άλλα χαί δια δογματικού;
λόγους, τάσεως της Βυζαντινής τέχνης, όπο^ς καταατήση την γλυπτι-
κήν απλούν μείον έξάρσεως της γραφικής κα* της δλης διακοσμητικής
φύσεως αυτής. Έν τώ βραχεί τούτω σημειώματι δέν όύναμαι, ως εικός,
ή νά μνημονεύσω άπλώς δι ολίγων την ολως έξαιρετικήν σημασίαν,
ήν τα μνημεία ταύτα ένέχουσι εις τήν ίστορίαν της Βυζαντινής τέχνης,
επιφυλασσόμενος όπως έν καιρώ προόώ εις μακράν περί αυτών άνάλυ-
σιν και έπιστημονικήν έ'ρευναν.
Αδαμάντιος Αδαμυντίον.
β') Αί παρ« τόν
Κατά τάς ένεργουμένας άπό 9ης μαίου έ. ϊ. δαπά'ναις τής Αρχαίο-
λογικής εταιρεία; άνασ/.αφάς επί τής επιπέδου χερσονησΐδος, ήν σχη-
ματίζει κάτωθεν τοΰ Όλυμπιείου ό Ίλισός, απεκαλύφθη όλόκληρον
το διάγραμμα του αρχαιοτάτου χριστιανικού ναού, ου μόνον τό ίερόν
βήμα και ή παρ' αυτό κούπτη εΤχει κατά δεκέμβριον 1916 άποκαλυ-
φθή. Λιά συστηματικής έρεύνης τοΰ χώρου όν ό έθνιχός γυμναστικός
σύλλογος δι' έπιχοίσεο>ς είχε μεταβάλει εις πλατεϊαν, άνευρέθησαν
τά θεμέλια των εξωτερικών μακρών πλευρών τοΰ ναοϋ, οί μεσότοι/οι
και ή εξωτερική πλευρά τοΰ νάρθηκος, αί βάσεις τών εντός τοΰ ναοΰ
κιονοστοιχιών, π;ντε τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου (χατά τήν πρόθε-
σιν, τό διαχονικόν χαί τά διαμερίσματα τού νάρθηκας) και τέσσαρες
καλώς ΐχτισμένοι υπόγειοι τάφοι, πλήν τής κρύπτης, κατά μήκος
τοΰ νάρθηκος, έξ ών δύο είναι τετράγωνοι χαί δύο καμαρωτοί. Πλήν
τούτο>ν άν.καλύφθησαν προσκτίσματα κατά τήν Β πλευράν τοΰ ναοΰ.
ήτοι δύο τετράγωνα και συνεχόμενα κτίσματα, εξ ών το πρός τόν
νάρθηκα χείμενον, μετά πολλής επιμελείας έκτισμένον και έχον βά-
θος μή έξερευνηθέν εισέτι, εινε πιθανοίτατα το βαπτιστήριον ομοίως
παρά τήν κρύπτην άπεχαλύφθη σύμπλεγμα οικίσκων εχόντων έν τώ
ιχέσω τάφους έχτισμενους δι' έρυθρωποϋ κονιάματος έν ειόει λάρνα-
κας και άπο τοΰ έδάφους υψουμένους.
"8* τής οιέ/ρι τούδε γενομένης ίρεύνης άποδεικνύεται, ότι τό χρι-
στιανικόν τούτο κτίσμα ητο δρομικός ναός ή βασιλική έχον μίγιστον
μήκος 57 50 και πλάτος 23 50' τό μήκος τοΰ κυρίως ναοΰ μετά
τοΰ ίεροΰ βήματος είνε 48 00, τοΰ νάρθηκος έχοντος μήκος 9 50.
Ό ναός διηρεϊτο εις τρία κλίτη ή στοάς και εινε πλάγιον δια-
σταυρούμενον κλίτος, ου χατά τήν άριστεράν πλευράν ήτο προσηρτη-
μένον το μαρτυριον, ήτοι ή τετράγωνος υπόγειος νεκρική αίθουσα ή
κρύπτη* ή κρύπτη αύτη, ή άρχικώς κοσμουμένη δι' ορθομαρμαρώσεως
και τοιχογραφιών, ων ίχνη διακρίνονται εισέτι, και έστεγασμένη διά
βόλου, ης διεσώθησαν τά τέσσαρα σφαιρικά τρίγωνα χαί ή στεφάνη,
εχει τρία άρκοσόλια ήτοι αψιδωτούς τάφους κατά τάς τρεις πλευράς,
κατά δε τήν τετάρτην ανοίγεται χαμηλή θυρί;, εις ήν όδηγεϊ στενό;
διάδρομο; ε/ων όκτιό βαθμίδας, δι' ών κατέρχεται τις εις αύ:ήν τά
μέχρι τής θυρίδος μέρος ευρίσκεται εντός τοΰ ναοΰ, ή δε κρύπτη εινε
τό πρώτον πρόσχτισμα τής Β πλευράς και συνέχεται μετά τοΰ αρι-
στερού σκέλους τοΰ πλάγιου κλίτους, ό>ς ανωτέρω είπομεν.
Ή τεχνοτροπία τών άνευρεθέντων πίντ» τμημάτων τοΰ ψηφιδο·-
τού δαπέδου είνε μεγίστη; σημασίας, καθόσον δεικ/ύει εί; ήμας τήν
αετάβασιν άπό τή; έλληνιζούση; τέ/νης τών ρωμαϊκών χρόνων ε!ς
ίισόν ανασκαφαί.
τήν κυρίως χριστιανικτ,ν τίχνην τών άπό τού Θεοδοσίου μέχρι Ιου-
στινιανού χρόνων ούτω παρατηροΰμεν, ότι άφίεται κενόν βάθος εις
τάς έντός κύκλων, ρόμβων, σταυρών κ. ά. παραστάσεις, ή γραμμή
τοΰ κοσμήματος Γ/Μ λεπτότητα και χάριν, ή πολυχρωμία εινε έπ·
τυχής, τά φυτικά κοσμήματα (φύλλα κα! καρποί αμπέλου, φύλλο
κισσού, φύλλα δάφνης πλεκόμενα εις στεφάνους) σχηματίζονται μάλ-
λον κατά φύσιν, έν ω οί περιβάλλοντες ή πληροΰντις τά σχήματα
πλο/μοί, τά διακοσμητικά θέματα τών πτηνών, οί στρόβιλοι, οί ρό-
δακες τά λεπιδοιτά κοσμήματα Χ. α. είνε έσχηματοποιημενα.
Όμοίαν τεχνοτροπίαν παρατηροΰμεν καϊ επί τών άνευρεθέντο>ν
γλυπτών διακοσμητικών μελών, έξ ών διακρίνεται άριστης τέχνη;
έπιστύλιον, έχον πέντε ζοίνας. έν αίς τό έλληνιστικόν στοιχεϊον τοΰ
κοσμήματος συμπλέκεται μετά τοΰ άνατολίζοντος παλαιοχριστιανικού,
τή βοηθεία τοΰ τρυπάνου κατά τρόπον δεικνύοντα τήν προτίμησιν
ανατολικών θεμάτων.
Δύο κορινθιάζοντα κιονόκρανα και ίωνίζουσαι βάσει; κιόνων (κατα-
σχεθέντα παρά τώ ζυθοποίλη Δ. Τριβέλα και εκ τοΰ άνασκαπτομένου
χώρου προερχόμενα) δεικνύουσι τόν διάκοσμον τών άρχιτεκτονικών
μελών τοΰ ναοΰ, έν ώ τό πλήθος τών τμημάτων τοιχογραφιών, έν οι:
παρατηρείται διπλούν καϊ τριπλούν κονίαμα, το προβάλλον πανταχού
τού άνασ/.απτομένου χώρου, μαρτυρεί τήν δια τοιχογραφιών διαχο-
σμησιν τής παρά τόν Ίλισόν βασιλική; και τήν κατά καιρούς άνανέω-
σιν τών τοιχογραφιών τούτων.
Τέλος τριάκοντα, τεθραυσμέναι κατα τό πλείστον, πήλιναι λυχνία·,
μετά σταυρών και χριστιανικών συμβόλων, έν τώ ϊερώ βήματι και τή
κρύπτη άνευρεθείσαι κατά τάς άνασκαφάς τοΰ δεκεμβρίου, πείθουαιν
ότι τό άνευρεθέν κτίσμα ιό; τό παλαιότατον έν "Αθήναις χριστιανικό·/
ανημεΐον ένέχει μεγάλην άξίαν και ότι αί άνασκαφαί τοΰ σπουδαιοτά-
του τούτου τών μεσαιωνικών Αθηνών χοίρου πρέπει νά συνεχ:-
σθώσι- τήν συνέχειαν τών ανασκαφών απαιτεί ή έρευνα τού βαπτιστή -
ρίου, ή έκκαθάρισις τής επιχωματώσεο>ς τών χλιτών, ή έρευνα τή;
αυλή; ή τού αίθριου τή; βασιλικής και ή έξέτασις τού άπο τής άψίδος
τοΰ ναοΰ μέχρι τοΰ βράχου τής Πέτρα; χοίρου, δι' ης θά έξαχριβωθή
και τό περί τής αρχαίας κοίτης τοΰ Ίλισοϋ ζήτημα.
Λεπτομερής μελέτη περί τής Η^Χ,Ρ- τ°3δε έρεύνη; τής βασι-
λικής μετά τών αναγκαίων σχημάτων και εικόνων δημοσιευθήσεται
προσεχώς.
Γιώργιος Ά. Σωτηρίον.
γ ) Περίκλειον
Τέταρτον 'έτος ήδη συνεχίζομεν τας έν τω "ϋδείω τοΰ Περικλέους
δαπάναις τής Αρχαιολογικής εταιρείας ένεργουμένας άνασκαφάς. Μετά
τήν κατεδάφισιν τών ύπά τής εταιρείας εξαγορασθεισών τριών μι-
κρών οικιών άνεσκάφη όλόκληοος σχεδόν ό ύπό τούτων κατεχόμενο;
χώρος.
Τά έχ τών ανασκαφών τούτων εις φώς έλθόντα λείψανα θεμελίων
τού 'ϋδείου τούτου ως και τά συναφή ευρήματα υπήρξαν λίαν ικανο-
ποιητικά, εσχον δε τοιαύτα αποτελέσματα, οΊστε σήμερον δύναται ήδη
"Ωιδεΐον.
μετ" ασφαλείας νά βεόαιωθή οτι ανεκαλυφθη οΰ μόνον ή θέσις ένθα
'έκειτο τό 'ϋδείον, άλλά χαί τμήμα αύτοΰ τούτου τοΰ αρχαίου οικο-
δομήματος.
Τά μέχρι τούδε τής ανασκαφής ήμών ταύτης παρίσματα έόημο-
σιεύσαμεν ήδη εν τε τή Άρχαιολογιχή 'Κφημερίδι χαί τοις Πρακτικοϊς
τής "Εταιρείας των ετών 1914-1916.
Ή καταστροφή τού 'Ιίδείου τούτου ητο ήμϊν γνωστή ό>ς ύπο
τού 'Λριστί'·»νος γενομένη κατά τήν επί Σύλλα πολιορκίαν τών "Λθτ,-
σκόμεθα πρό έργου τέχνης, όπερ δεικνύει τήν όλην καλλιτεχνικήν τάσιν
Βυζαντινή; γλυπτικής, ήτις βαθμιαίος έξιλίσσεται εις άπλήν ύπηρετι·
χήν και διακοσμητική·/ τέχνην τής αρχιτεκτονικής. Έν τώ μνημονευ-
θέντι έργο) τέχνης εχομεν τό κάλλιστον τεχμήριον της δια βραδεία;
άλλα βαθμιαίας εξελίξεως καλλιτεχνικής, άλλα χαί δια δογματικού;
λόγους, τάσεως της Βυζαντινής τέχνης, όπο^ς καταατήση την γλυπτι-
κήν απλούν μείον έξάρσεως της γραφικής κα* της δλης διακοσμητικής
φύσεως αυτής. Έν τώ βραχεί τούτω σημειώματι δέν όύναμαι, ως εικός,
ή νά μνημονεύσω άπλώς δι ολίγων την ολως έξαιρετικήν σημασίαν,
ήν τα μνημεία ταύτα ένέχουσι εις τήν ίστορίαν της Βυζαντινής τέχνης,
επιφυλασσόμενος όπως έν καιρώ προόώ εις μακράν περί αυτών άνάλυ-
σιν και έπιστημονικήν έ'ρευναν.
Αδαμάντιος Αδαμυντίον.
β') Αί παρ« τόν
Κατά τάς ένεργουμένας άπό 9ης μαίου έ. ϊ. δαπά'ναις τής Αρχαίο-
λογικής εταιρεία; άνασ/.αφάς επί τής επιπέδου χερσονησΐδος, ήν σχη-
ματίζει κάτωθεν τοΰ Όλυμπιείου ό Ίλισός, απεκαλύφθη όλόκληρον
το διάγραμμα του αρχαιοτάτου χριστιανικού ναού, ου μόνον τό ίερόν
βήμα και ή παρ' αυτό κούπτη εΤχει κατά δεκέμβριον 1916 άποκαλυ-
φθή. Λιά συστηματικής έρεύνης τοΰ χώρου όν ό έθνιχός γυμναστικός
σύλλογος δι' έπιχοίσεο>ς είχε μεταβάλει εις πλατεϊαν, άνευρέθησαν
τά θεμέλια των εξωτερικών μακρών πλευρών τοΰ ναοϋ, οί μεσότοι/οι
και ή εξωτερική πλευρά τοΰ νάρθηκος, αί βάσεις τών εντός τοΰ ναοΰ
κιονοστοιχιών, π;ντε τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου (χατά τήν πρόθε-
σιν, τό διαχονικόν χαί τά διαμερίσματα τού νάρθηκας) και τέσσαρες
καλώς ΐχτισμένοι υπόγειοι τάφοι, πλήν τής κρύπτης, κατά μήκος
τοΰ νάρθηκος, έξ ών δύο είναι τετράγωνοι χαί δύο καμαρωτοί. Πλήν
τούτο>ν άν.καλύφθησαν προσκτίσματα κατά τήν Β πλευράν τοΰ ναοΰ.
ήτοι δύο τετράγωνα και συνεχόμενα κτίσματα, εξ ών το πρός τόν
νάρθηκα χείμενον, μετά πολλής επιμελείας έκτισμένον και έχον βά-
θος μή έξερευνηθέν εισέτι, εινε πιθανοίτατα το βαπτιστήριον ομοίως
παρά τήν κρύπτην άπεχαλύφθη σύμπλεγμα οικίσκων εχόντων έν τώ
ιχέσω τάφους έχτισμενους δι' έρυθρωποϋ κονιάματος έν ειόει λάρνα-
κας και άπο τοΰ έδάφους υψουμένους.
"8* τής οιέ/ρι τούδε γενομένης ίρεύνης άποδεικνύεται, ότι τό χρι-
στιανικόν τούτο κτίσμα ητο δρομικός ναός ή βασιλική έχον μίγιστον
μήκος 57 50 και πλάτος 23 50' τό μήκος τοΰ κυρίως ναοΰ μετά
τοΰ ίεροΰ βήματος είνε 48 00, τοΰ νάρθηκος έχοντος μήκος 9 50.
Ό ναός διηρεϊτο εις τρία κλίτη ή στοάς και εινε πλάγιον δια-
σταυρούμενον κλίτος, ου χατά τήν άριστεράν πλευράν ήτο προσηρτη-
μένον το μαρτυριον, ήτοι ή τετράγωνος υπόγειος νεκρική αίθουσα ή
κρύπτη* ή κρύπτη αύτη, ή άρχικώς κοσμουμένη δι' ορθομαρμαρώσεως
και τοιχογραφιών, ων ίχνη διακρίνονται εισέτι, και έστεγασμένη διά
βόλου, ης διεσώθησαν τά τέσσαρα σφαιρικά τρίγωνα χαί ή στεφάνη,
εχει τρία άρκοσόλια ήτοι αψιδωτούς τάφους κατά τάς τρεις πλευράς,
κατά δε τήν τετάρτην ανοίγεται χαμηλή θυρί;, εις ήν όδηγεϊ στενό;
διάδρομο; ε/ων όκτιό βαθμίδας, δι' ών κατέρχεται τις εις αύ:ήν τά
μέχρι τής θυρίδος μέρος ευρίσκεται εντός τοΰ ναοΰ, ή δε κρύπτη εινε
τό πρώτον πρόσχτισμα τής Β πλευράς και συνέχεται μετά τοΰ αρι-
στερού σκέλους τοΰ πλάγιου κλίτους, ό>ς ανωτέρω είπομεν.
Ή τεχνοτροπία τών άνευρεθέντων πίντ» τμημάτων τοΰ ψηφιδο·-
τού δαπέδου είνε μεγίστη; σημασίας, καθόσον δεικ/ύει εί; ήμας τήν
αετάβασιν άπό τή; έλληνιζούση; τέ/νης τών ρωμαϊκών χρόνων ε!ς
ίισόν ανασκαφαί.
τήν κυρίως χριστιανικτ,ν τίχνην τών άπό τού Θεοδοσίου μέχρι Ιου-
στινιανού χρόνων ούτω παρατηροΰμεν, ότι άφίεται κενόν βάθος εις
τάς έντός κύκλων, ρόμβων, σταυρών κ. ά. παραστάσεις, ή γραμμή
τοΰ κοσμήματος Γ/Μ λεπτότητα και χάριν, ή πολυχρωμία εινε έπ·
τυχής, τά φυτικά κοσμήματα (φύλλα κα! καρποί αμπέλου, φύλλο
κισσού, φύλλα δάφνης πλεκόμενα εις στεφάνους) σχηματίζονται μάλ-
λον κατά φύσιν, έν ω οί περιβάλλοντες ή πληροΰντις τά σχήματα
πλο/μοί, τά διακοσμητικά θέματα τών πτηνών, οί στρόβιλοι, οί ρό-
δακες τά λεπιδοιτά κοσμήματα Χ. α. είνε έσχηματοποιημενα.
Όμοίαν τεχνοτροπίαν παρατηροΰμεν καϊ επί τών άνευρεθέντο>ν
γλυπτών διακοσμητικών μελών, έξ ών διακρίνεται άριστης τέχνη;
έπιστύλιον, έχον πέντε ζοίνας. έν αίς τό έλληνιστικόν στοιχεϊον τοΰ
κοσμήματος συμπλέκεται μετά τοΰ άνατολίζοντος παλαιοχριστιανικού,
τή βοηθεία τοΰ τρυπάνου κατά τρόπον δεικνύοντα τήν προτίμησιν
ανατολικών θεμάτων.
Δύο κορινθιάζοντα κιονόκρανα και ίωνίζουσαι βάσει; κιόνων (κατα-
σχεθέντα παρά τώ ζυθοποίλη Δ. Τριβέλα και εκ τοΰ άνασκαπτομένου
χώρου προερχόμενα) δεικνύουσι τόν διάκοσμον τών άρχιτεκτονικών
μελών τοΰ ναοΰ, έν ώ τό πλήθος τών τμημάτων τοιχογραφιών, έν οι:
παρατηρείται διπλούν καϊ τριπλούν κονίαμα, το προβάλλον πανταχού
τού άνασ/.απτομένου χώρου, μαρτυρεί τήν δια τοιχογραφιών διαχο-
σμησιν τής παρά τόν Ίλισόν βασιλική; και τήν κατά καιρούς άνανέω-
σιν τών τοιχογραφιών τούτων.
Τέλος τριάκοντα, τεθραυσμέναι κατα τό πλείστον, πήλιναι λυχνία·,
μετά σταυρών και χριστιανικών συμβόλων, έν τώ ϊερώ βήματι και τή
κρύπτη άνευρεθείσαι κατά τάς άνασκαφάς τοΰ δεκεμβρίου, πείθουαιν
ότι τό άνευρεθέν κτίσμα ιό; τό παλαιότατον έν "Αθήναις χριστιανικό·/
ανημεΐον ένέχει μεγάλην άξίαν και ότι αί άνασκαφαί τοΰ σπουδαιοτά-
του τούτου τών μεσαιωνικών Αθηνών χοίρου πρέπει νά συνεχ:-
σθώσι- τήν συνέχειαν τών ανασκαφών απαιτεί ή έρευνα τού βαπτιστή -
ρίου, ή έκκαθάρισις τής επιχωματώσεο>ς τών χλιτών, ή έρευνα τή;
αυλή; ή τού αίθριου τή; βασιλικής και ή έξέτασις τού άπο τής άψίδος
τοΰ ναοΰ μέχρι τοΰ βράχου τής Πέτρα; χοίρου, δι' ης θά έξαχριβωθή
και τό περί τής αρχαίας κοίτης τοΰ Ίλισοϋ ζήτημα.
Λεπτομερής μελέτη περί τής Η^Χ,Ρ- τ°3δε έρεύνη; τής βασι-
λικής μετά τών αναγκαίων σχημάτων και εικόνων δημοσιευθήσεται
προσεχώς.
Γιώργιος Ά. Σωτηρίον.
γ ) Περίκλειον
Τέταρτον 'έτος ήδη συνεχίζομεν τας έν τω "ϋδείω τοΰ Περικλέους
δαπάναις τής Αρχαιολογικής εταιρείας ένεργουμένας άνασκαφάς. Μετά
τήν κατεδάφισιν τών ύπά τής εταιρείας εξαγορασθεισών τριών μι-
κρών οικιών άνεσκάφη όλόκληοος σχεδόν ό ύπό τούτων κατεχόμενο;
χώρος.
Τά έχ τών ανασκαφών τούτων εις φώς έλθόντα λείψανα θεμελίων
τού 'ϋδείου τούτου ως και τά συναφή ευρήματα υπήρξαν λίαν ικανο-
ποιητικά, εσχον δε τοιαύτα αποτελέσματα, οΊστε σήμερον δύναται ήδη
"Ωιδεΐον.
μετ" ασφαλείας νά βεόαιωθή οτι ανεκαλυφθη οΰ μόνον ή θέσις ένθα
'έκειτο τό 'ϋδείον, άλλά χαί τμήμα αύτοΰ τούτου τοΰ αρχαίου οικο-
δομήματος.
Τά μέχρι τούδε τής ανασκαφής ήμών ταύτης παρίσματα έόημο-
σιεύσαμεν ήδη εν τε τή Άρχαιολογιχή 'Κφημερίδι χαί τοις Πρακτικοϊς
τής "Εταιρείας των ετών 1914-1916.
Ή καταστροφή τού 'Ιίδείου τούτου ητο ήμϊν γνωστή ό>ς ύπο
τού 'Λριστί'·»νος γενομένη κατά τήν επί Σύλλα πολιορκίαν τών "Λθτ,-